İyi oluş, hayatın kusursuz olmasında değil; değer verdiğin alanlarda anlam, yön ve umut bulabilme becerisinde saklıdır.
Pozitif psikoterapi bağlamında bu yazıda Michael Frisch (2006) tarafından geliştirilen yaşam kalitesi terapisini özetlemeye çalışacağım.
Yaşam kalitesi terapisi danışanlara yaşamın çeşitli alanlarında değer verdikleri ihtiyaçlarını, isteklerini ve amaçlarını belirlemelerini ve bunları yaşama geçirmelerine yardımcı olacak ilkeler ve becerilerin öğretilmesini içerir. Problemlere odaklanan terapilerin aksine Frisch (2006) öğrenmeye, yardıma ve yaratıcılığa vurgu yapar ve terapi sürecinde danışanlara mutluluğun bir seçim olduğunun öğretilmesini temel amaç olarak benimser. Bu bağlamda terapi sürecinde (a) “içsel zenginlik” ve yaşantının artırılması ve geliştirilmesi, (b) danışanın deneyimlediği “nitelikli zaman” miktarının artırılması ve (c) danışanın yaşamındaki anlam ve amacın artırılmasına yönelik çalışılır.
Yaşam kalitesi terapisinde yaşam kalitesinin artırılması gereken 16 alan vardır: sağlık, benlik saygısı, amaçlar, değerler/tinsel yaşam, para (yaşam standardı), iş, eğlence/serbest zaman aktiviteleri, öğrenme, yaratıcılık, yardım etme (topluma hizmet), aşk (yakın ilişkiler), arkadaşlar, çocuklar, akrabalar, komşular ve toplum. Terapi sürecinde bu yaşam alanları değerlendirilmekte, danışanın yaşam kalitesinin düşük olduğu alanlarda yaşam kalitelerinin artırılması için çeşitli standartlar oluşturulmakta ve danışanın bu standartlara ulaşması sağlanmaktadır (Frisch, 1998, 2006).
Yaşam kalitesi terapisi, danışanların en çok değer verdikleri alanlardaki memnuniyetini arttırırken CASIO adında bir model kullanır. CASIO modeli faktör¬lerin baş harflerinin bir araya gelmesinden adını almıştır. CASIO modeli, belirli bir yaşam alanına ilişkin doyumun dört bileşenden oluştuğunu öne sürer (Frisch, 2006):
C – Circumstances (Koşullar / Özellikler): Bir yaşam alanının nesnel koşulları veya özellikleri.
A – Attitude (Tutum): Kişinin, o alanı iyi oluşu açısından nasıl algıladığı ve yorumladığı.
S – Standards (Standartlar): Kişinin, o alandaki karşılanma düzeyini başarı veya yeterlilik standartlarına göre değerlendirmesi.
I – Importance (Önem): Kişinin, bu alanın genel mutluluk ve iyi oluş içindeki önemine verdiği değer.
O - Other areas (Diğer alanlar) – Göz ardı edilen alanlarda memnuniyeti artırma
Terapide, danışanın yaşamındaki memnuniyetsizlik alanları belirlenir ve düşük olan alanların birine ya da hepsine CASIO modeli uygulanır ve bu alanlarda danışanın istek ve ihtiyaçlarının karşılanması, bu değerli alan/larla ilgili memnuniyetinin artması sonucunda yaşam kalitesini arttırmak hedeflenir (Frisch, 2013).
Yaşam kalitesi terapisinde danışanların sorunlarla başa çıkmak ve mutlu olmak için ellerinden gelenin en iyisini yap¬tıkları varsayılır. Ancak bazı durumlarda danışanın bunu yapmak için gerekli beceri ve farkın¬dalığa sahip olmadığı düşünülür. Bu bağlamda yaşam kalitesi terapisinde terapi süreci aşağıdaki gibi yapılandırılır (Frisch, 2006, 2013):
1. Danışanın yaşam alanları açısından değerlendirilmesi yapılır. Bunun için hem ruh sağlığını değerlendirme hem de bu alanlardaki yaşam boyu hedeflerini göre¬bilmek için ölçme araçları uygulanır.
2. Danışanın şikâyet alanlarına göre danışanın yaşam memnuniyetini düşüren alanlar saptanır.
3. Danışanın mutsuz olduğu alanlara dair memnuniyetsizlik nedenleri sorgulanır.
4. Yaşam kalitesi terapisinde en önemli noktalardan biri danışanın önemli sorun alanıyla ilgili hedefleri¬ni doğru tanımlayabilmesidir. Bu bağlamda danışanın nasıl bir değişim istediğini saptama ve bu hedefleri gerçekçi, somut ve değiştirilebilir bir yapıya sokmasına yardımcı olunur.
5. Bu aşamada CASIO stratejileri hakkında danışana bilgilendirme yapılır. Danışanın önemli gördüğü alanla ilgili tanımladığı memnuniyetsizlik nedenleri sonucunda hangi CASIO stratejisinde ya da stratejilerinde sorun olduğu belirlenir ve bu strateji/ler üzerine aşağıdaki gibi çalışılmaya başlanır.
C: Circumstances (koşullar) – dışsal yaşam koşullarını değiştirme
A: Attitudes (tutumlar) – olumsuz veya çarpık düşünceleri düzeltme
S: Standards (standartlar) – hedef ve beklentileri gerçekçi hâle getirme
I: Importance (önem/değer) – hangi alanlara öncelik verileceğini belirleme
O: Other areas (diğer alanlar) – göz ardı edilen alanlarda memnuniyeti artırma
6. Var olan hedeflere ulaşılması halinde nüks önleme üzerine çalışılır. Bu aşamada hem danışanın hastalığının nüksleri hem de mutsuzluk nüksleri ele alınır. Nüks öncesi alarm işaretleri belirleme, nüksü önleme planla¬rı hazırlamak ve nüksle baş etme becerilerini geliştirmek amaçlanır.
Uygulama:
Yaşam kalitesi terapisi temelinde siz de yaşamınızı aşağıda verilen yönergeye göre değerlendirebilir ve düzenleyebilirsiniz.
A. Öncelikle yaşamınızda memnun olmadığınız ve üzerinde çalışmaya istekli olduğunuz bir alan seçin.
Sağlık | Para (yaşam standardı) | Yaratıcılık | Çocuklar
Benlik saygısı | İş | Yardım etme (topluma hizmet ) | Akrabalar
Amaçlar| Eğlence/Serbest zaman aktiviteleri | Aşk (Yakın İlişkiler) | Komşular
Değerler/Tinsel yaşam | Öğrenme | Arkadaşlar | Toplum
B. Sonrasında aşağıdaki beş stratejiye dayanarak bu yaşam alanındaki doyumunuzu artırmak için bir plan yapın.
Koşullarınızı Değiştirin
Yaşamınızın belirli bir alanını iyileştirmek için yaşam koşullarınızı değiştirmeniz gerekir. İlişkilerinizi, nerede yaşadığınızı, nerede çalıştığınızı ya da eğlence için ne yaptığınızı değiştirerek koşullarınızı iyileştirebilirsiniz. Örneğin öğrenciyseniz ve notlarınızdan memnun değilseniz, çalışma becerilerinizi geliştirmek için öğretmenlerden tavsiye alabilirsiniz.
Tutumunuzu Değiştirin
Belirlediğiniz yaşam alanı ile ilgili tutumunuzu değiştirmek için düşünme biçiminizdeki çarpıtmalar üzerine odaklanın ve bunun için şu iki soru üzerinde düşünün: (a) “Burada gerçekte neler oluyor?” (b) “Bu benim için ne anlama geliyor?”. Örneğin, patronunuzun sizi görmezden geldiğini düşünüp sizin performansınızdan memnun olmadığını sanabilirsiniz; oysa patronunuz kişisel bir sorunla meşgul olabilir.
Hedeflerinizi ve Standartlarınızı Değiştirin
Bir yaşam alanındaki memnuniyetinizi artırmanın üçüncü stratejisi, o alan için hedeflerinizi ve standartlarınızı değiştirmektir. Bunun için şu soruların cevaplarına odaklanın: “Bu yaşam alanında gerçekten ne istiyorum?”
“Bu yaşam alanında başarı için hangi gerçekçi hedefleri ve standartları belirleyebilirim?”
Önceliklerinizi Değiştirin
Şimdi de hayatınızda neyin önemli olduğuna dair düşüncenizi yeniden değerlendirmeniz gerekir. Bu stratejiyi uygulamak için şu soruyu sormanız gerekir:
“Benim önceliklerim neler?”
Değiştiremeyeceğiniz alanların önemini azaltarak ve değiştirebileceğiniz alanlara daha fazla önem vererek genel yaşam kalitenizi artırabilirsiniz. Örneğin, tedavi edilemeyen bir sağlık sorununuz varsa ilişkilerinize veya işinize odaklanabilirsiniz. Bu, kendinizi daha mutlu yapmak için değiştirebileceğiniz iki alan olabilir.
Daha Önceden Düşünmediğiniz Diğer Alanlardaki Memnuniyeti Artırın
Son olarak daha önce üzerinde düşünmediğiniz diğer yaşam alanlarında memnuniyetinize odaklanın. Çünkü yaşamınızın diğer bölümlerindeki tatmini artırarak genel yaşam kalitenizi yükseltebilirsiniz.
Kaynakça
Frisch, M.B. (1998). Quality in Life Therapy and assessment in health care. Clinical Psychology: Science and Practice, 5, 19–49.
Frisch, M. B. (2006). Quality of life therapy: Applying a life satisfaction approach to positive
psychology and cognitive therapy. Hoboken, NJ: Wiley and Sons.
Frisch, M.B. (2013). Evidence-Based Well-Being/Positive Psychology Assessment and Intervention with Quality of Life Therapy and Coaching and the Quality of Life Inventory (QOLI). Social Indicators Research, 114(2), 193–227.