PSİKOLOG YAREN SEYCAN CEYHAN
KENDİNİ DE BAŞKASINI DA KANDIRMA! GASLIGHTING
Kimse kimsenin kolu kanadı değildir. Herkesin zaman zaman maruz kaldığını düşündüğü psikolojik ve duygusal istismarın, manipülasyonun adıdır gaslighting. İnsanın aklına hemen romantik ilişkiler gelse de hayatın hemen her alanında kendini göstermektedir. İş hayatı, okul hayatı, romantik ilişkiler, akran ilişkileri ve aile içi ilişkilerde oldukça karşılaşılan bir durumdur.
GASLIGHTING NEDİR?
Manipülasyon, başkalarını kendi yararı için kullanmak, kontrol etmek veya başka bir şekilde etkilemek için tasarlanmış davranıştır. Manipülatif eğilimler, borderline kişilik bozukluğu, narsisistik kişilik bozukluğu veya antisosyal kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukluklarından kaynaklanabilir.
Psikolojik bir terim olan “Gaslighting” kelimesinin Türkçe'de tam bir karşılığı bulunmasa da psikolojik ve duygusal manipülasyon olarak adlandırılmaktadır. Gaslighting, bir kişiyi, kendi gerçekliğini veya akıl sağlığını sorgulayacak derecede psikolojik olarak manipüle etmek olarak tanımlanmaktadır.
“Gaslighting” kelimesinin hikayesi ise oldukça ilginç. Gaslighting, 1930'larda oynanan bir tiyatro oyunundan geliyor. Senaryoya göre Jack, eşi Bella'yı manipüle etmek için her gün gaz lambasının ışığını biraz kısıyor. Eşi "Bu lambanın ışığı azaldı mı?" diye sorduğunda ise sert bir şekilde karşılık verip kadını aşağılıyor. Sonuç olarak Bella'nın kendisine olan güvenini yitirmesini hedefliyor. İşte bu nedenle yapılan bu duygusal manipülasyonun adı “Gaslighting” oluyor.
GASLIGHTING UYGULAYAN KİŞİLER NASIL TUTUM SERGİLER?
Yapılan araştırmalara göre gaslighting uygulayan kişilerin çoğu, karşı tarafa zarar veren davranışlarının farkındadır bunu bilinçli yaparlar. Bununla da yetinmeyip diğer insanların hayatları üzerinde kontrol sahibi olmayı ve dengesizlik yaratmayı amaçlamaktadırlar. Gaslighting uygulayan kişiler tepki görmeyi sevmezler. Tepki gördüklerinde kurbanı önemsizleştirecek hamleler yaparlar. Bu tutumlar sonucunda kişi kendini sürekli özür dileyerek bulmaktadır.
GASLIGHTING UYGULAMANIN YÖNTEMLERİ NELERDİR?
Psikolojik manipülasyonlar farklı şekillerde ve durumlarda ortaya çıkabilir. Gaslighting iş arkadaşları arasında, aile içinde veya romantik ilişkilerde görülebilmektedir. Bu durumlarla baş etmek için öncelikle maruz bırakılan durumu ‘fark etmek’ önemlidir. Bilinçliliğe sahip olmak fark etmenin ilk ve büyük bir adımıdır. Bazı psikolojik manipülasyon örnekleri şunlardır;
-Yalan söyleyerek manipüle etmek ve kafa karıştırarak manipüle etmek
- Aşağılamak ve karşısındakini suçlamak
-Konuşulan konuyu çarpıtmak ve kendi istediği yöne çekmek
-Yanlış olana yönlendirmek ve söylediklerini inkar etmek
- Akıl sağlığının yerinde olmadığı kişiye ve/veya çevresine söylemek
-Duyguları ve düşünceleri küçümsemek, önemsizleştirmek
GASLİGHTING UYGULANDIĞINI FARK ETMEYE YÖNELİK OLASI ÖRNEKLER
İlişkilerinizde sürekli kendi kusurlarınızdan bahsediliyorsa, kendinizi sürekli güvensiz ve belirsizlikte hissediyorsanız, sanki ince bir ip üzerinde yürüyor gibiyseniz, sürekli yanlış bir şey yapıyormuş gibi düşünüyorsanız, tedirginlik hali ve affedilme, takdir görme arzusuna sahipseniz ve kendinizi sürekli çevrenize karşı özür dilerken buluyorsanız Gaslighting uygulanılıyor olabilirsiniz. Gashligthin uygulayan insanların sık kullandıkları cümlelere bazı örnekler şunlardır;
-‘Çok abartıyorsun, sadece şaka yapıyordum.’
-‘Ben öyle bir şey demedim, uyduruyorsun resmen.’
-‘İyi misin? Delirmiş gibi davranıyorsun.’
- ‘Kadınlar/Erkekler neden bunları bu kadar abartır anlamıyorum.’
-‘Bu yaşandı mı gerçekten, hafızan çok kötü.’
-‘Senin hakkında etrafta kötü konuşuyorlar, senin için çok üzülüyorum.’
-‘Bu kadar da hassas olunmaz, biraz güçlü ol, her şeye ağlanmaz.’
-‘Her şeyi de benden istemesen mi?’
-‘Seni asla incitmem, nasıl böyle düşünebilirsin?’
NOT: Bu cümlelerin birkaçını ya da hepsini hayatınızda duyduğunuz insanlar varsa profesyonel destek almaktan kaçınmayın.
GASLIGHTING İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR?
Gaslighting’e uğrayan kişiye öncelikle, sağlıklı ilişkilerin nasıl olması gerektiğinin hatırlatılması çok önemli. Böylece kişinin gerçeklikle teması sağlanır. Unutmayın ki sağlıklı ilişkiler; saygı, güven, dürüstlük, açık iletişim temellidir.
Gaslighting’e maruz kalındığının fark edildiğinde yapılacak ikinci ve en önemli adım Gaslighting uygulayan kişiyle ilişkiyi sonlandırmak. Her ne kadar zor ve sancılı bir süreç olsa da yapılması gereken en doğru şey budur. Bir taraf manipüle altında olduğu için diğer taraf da hükmettiği kişi üzerindeki egemenliğinin bitmesini istemeyeceği için ilişkiyi sonlandırmak istemeyecektir ama güç de olsa başarılması gerekmektedir.
Gaslighting uygulayan kişiyle iletişimin koparılması sonucunda, kişi gündelik yaşamına adapte olmakta zorluk yaşıyorsa psikolojik destek almayı ihmal etmemelidir. Psikolojik manipülasyona uğradığınız zaman kendinize olan güveninizi veya saygınızı kaybedebilirsiniz, farkında olmadan kendinizi suçlayabilirsiniz. Bu durum karşısında kendinizi korumak, gerçekleri daha net bir şekilde görebilmek ve kendinizi suçlamamak için profesyonel destek alabilirsiniz.
PSİKOLOG YAREN SEYCAN CEYHAN