YETİŞKİNLİKTE DİKKAT EKSİKLİĞİ Ve HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB)

Birçoğumuzun aklına “dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu” (DEHB) denildiğinde yerinde duramayan, ders sırasında pencereden dışarı bakan çocuklar gelir. Oysa DEHB sadece çocuklukta kalmaz, belirtiler yetişkinlikte de devam edebilir. Üstelik bu durum, iş yaşamından özel ilişkilere kadar hayatın her alanını etkileyebilir. Araştırmalar, yetişkin nüfusta DEHB oranının %4-5 civarında olduğunu gösteriyor.

Belirtiler: Sadece Dikkatsizlik Değil

Yetişkinlerde DEHB genellikle üç başlıkta kendini gösterir: Dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik.

• Dikkatsizlik: Ayrıntılara odaklanamama, işleri yarım bırakma, yönergeleri takip etmekte zorlanma, sürekli eşya kaybetme.
• Hiperaktivite: Çocuklardaki kadar görünür olmayabilir. Daha çok huzursuzluk, sürekli bir şeylerle meşgul olma isteği ya da sessiz ortamlarda zorlanma şeklinde ortaya çıkar.
• Dürtüsellik: Aceleci kararlar, başkalarının sözünü kesme, sıra beklemekte zorlanma

Bunlara ek olarak duygusal belirtiler de önemlidir. DEHB’li birçok yetişkin, öfke veya hayal kırıklığı gibi duygularını yönetmekte zorlanır. Kolayca strese girmek, ani ve yoğun öfke nöbetleri, eleştiriye aşırı duyarlılık, düşük özgüven ve motivasyon düşüklüğü sık görülen durumlardır.

Dikkat Eksikliği ve Odaklanma Güçlüğü

Dikkat eksikliği tanımı, yetişkinlerde bazen yanıltıcı olabilir. DEHB olan yetişkinler, ilgilerini çeken ve onları motive eden işlere odaklanabilirken, sıradan ve sıkıcı görevlerde dikkatlerini sürdürmekte zorluk yaşayabilirler. Bu özellik, dışarıdan bakıldığında hiperaktivite ve dürtüsellik gibi daha belirgin semptomlardan daha az fark edilse de, günlük yaşamda önemli zorluklara yol açabilir.

Yaygın belirtiler arasında, başkalarının genellikle göz ardı ettiği önemsiz uyaranlara kolayca dikkat dağılması, birçok düşüncenin aynı anda zihinde dolaşması nedeniyle tek bir düşünceye odaklanmada güçlük yaşanması, okuma veya dinleme sırasında dikkatin kolayca dağılması, konuşma esnasında farkında olmadan dalıp gitme, basit görevleri tamamlamakta zorlanma, detayları gözden kaçırarak hatalar yapma ve hatırlama güçlüğü yer almaktadır. Ayrıca, sık sık can sıkıntısı yaşanması ve yeni, uyarıcı deneyimler arayışı da dikkat eksikliğinin belirtilerindendir

Hiperodaklanma (Hyperfocus) Fenomeni

DEHB’de dikkat dağınıklığının yanı sıra, paradoksal olarak hiperodaklanma da görülür. Hiperodaklanma, bireyin kendisini ilgilendiren ve ödüllendirici bulduğu bir işe yoğun bir şekilde bağlanmasıdır. Bu durum, dış dünyadaki diğer uyaranları tamamen görmezden gelmeyi sağlar. Örneğin, bir kitap, televizyon programı veya bilgisayar başında öylesine odaklanır ki, zamanın farkına varmaz ve diğer sorumluluklar ihmal edilir. Hiperodaklanma, uygun şekilde yönlendirildiğinde verimlilik sağlayabilir, ancak kontrolsüz olduğunda iş ve sosyal ilişkilerde sorunlara neden olabilir.

Organizasyon ve Unutkanlık Sorunları

Yetişkin DEHB olan bireyler için hayat çoğunlukla kaotik ve kontrol dışı görünür. Düzenli olma ve sorumlulukları takip etme güçleşir. Görevlerin önceliklendirilmesi, yapılacaklar listesinin yönetilmesi ve zaman yönetimi ciddi zorluklar doğurur. Bu bağlamda sık görülen sorunlar şunlardır: çalışma ortamının aşırı dağınık olması, erteleme eğilimi, projelere başlayıp bitirmekte zorlanma, sürekli geç kalma, randevuların, teslim tarihlerinin unutulması, anahtar, cüzdan gibi eşyaların sık sık kaybedilmesi ve görevlerin tamamlanma süresinin yanlış tahmin edilmesidir.

Neden Olur?

DEHB’nin oluşumunda genetik yatkınlık, beyin yapısındaki farklılıklar ve dopamin-noradrenalin dengesizliği rol oynar. Prefrontal korteksin yeterince etkin çalışmaması, planlama, odaklanma ve dürtü kontrolünde zorluklara yol açar.

Tedavi Yaklaşımları

Tedavide amaç sadece belirtileri azaltmak değil, yaşam kalitesini artırmaktır.

• İlaç Tedavisi: İlaç seçimi bireyin semptom profili, eş tanılar, kötüye kullanım riski ve yan etki toleransına göre yapılır.
• Psikoterapi: Bilişsel-davranışçı terapiler, zaman yönetimi ve organizasyon becerilerini geliştirir.
• Psikoeğitim: Kişinin DEHB’yi tanıması, güçlü ve zayıf yönlerini anlaması için önemlidir.

Kendi Kendine Yardım Önerileri

Yetişkin DEHB’de dış destek önemli olsa da, kişinin kendi yaşamında atabileceği adımlar da çok değerlidir.

1. Egzersiz ve Sağlıklı Beslenme: Düzenli hareket etmek fazla enerjiyi olumluya çevirir, ruh halini dengeler. Şekerli gıdaları azaltmak, odaklanmayı kolaylaştırır.
2. Uyku Düzeni: 7–9 saat uyku, DEHB’li beynin toparlanması için gereklidir. Yatmadan önce ekranları kapatmak uyku kalitesini artırır.
3. Zaman Yönetimi: Küçük işlere bile süre sınırı koymak zaman yönetimini kolaylaştırır. Zamanlayıcılar, hatırlatıcılar ve listeler sizin en iyi arkadaşınız olabilir.
4. İlişkiler: Arkadaş buluşmalarınızı ertelemeyin, planlara sadık kalın. Konuşurken dinlemeye, mesaj ve e-postalarda acele etmemeye özen gösterin.
5. Çalışma Ortamı: Renk kodları, notlar, dosyalama sistemleri gibi görsel ve pratik araçlar kullanın. Mümkünse sizi motive eden işlerde çalışın.
6. Farkındalık (Mindfulness): Düzenli meditasyon, yoğun zihni sakinleştirir. Kısa sürelerle başlayıp kademeli artırabilirsiniz.
7. Kendinizi Suçlamaktan Vazgeçin: DEHB sizin seçiminiz değil. Zayıf yönlerinizi telafi edecek stratejiler geliştirebilirsiniz.

Ne Zaman Dışarıdan Yardım Almalı?

DEHB hayatınızı zorlaştırmaya devam ediyorsa, profesyonel destek alma zamanı gelmiştir. DEHB’li yetişkinler, doğru stratejiler ve destekle hem güçlü yönlerini keşfedebilir hem de hayatlarını tatmin edici şekilde düzenleyebilirler.

KAYNAKÇA

HelpGuide. (n.d.). ADHD in adults. https://www.helpguide.org/mental-health/adhd/adhd-in-adults