Hasan Güneş: Bankacı eğitimin ezberci eğitimle ve yaratıcılıkla ilgisini açıklar mısnız?

Ünal Özmen: “Bankacı eğitim” kavramı, Paulo Freire’nin ortaya attığı eleştirel kavramlardan biridir. Freire, geleneksel eğitim anlayışını “Bankacı Model” olarak tanımlar: Bankacı eğitimde öğrenci boş bir kasa ya da banka hesabı gibi görülür; öğretmen ise sahibi olduğu yatırım enstrümanını (bilgi) öğrenciye transfer eder. Bankacı modelde bilgi sorgulanmaz, tartışılmaz, yaratıcı biçimde kullanılmaz. Yani öğrencinin görevi, verilen bilgiyi “ezberlemek” ve sınavda geri “yatırmak”tır. Asıl işlevi uyumlaştırma ve pasifleştirme olan bu yaklaşımda bilgi, yeni bilgi üretiminde ve analizde kullanılmaz, o nedenle yaratıcı değildir.

HG: Bankacı eğitim öğrencinin düşünmesini ne yönde etkilemektedir?

ÜÖ: Asıl işlevi uyumlaştırma ve pasifleştirme olan bankacı model, bilimsel bilgi yerine dogmatik “bilgi” kullanır. Dogmalar, üzerine akıl yürütülecek bilgiler değildir; neden ve niçin diye sorulmaz. Bilginin atfedildiği güç aşkındır ve o genellikle tanrıdır; onun hikmetinden sual olunmaz. Kullandığı bilgi ve amacı bankacı eğitimi özgürlüğün karşısında konumlandırır. Eğitimde özgürlük, zihnin dolayısıyla düşüncenin sınırsız hareket alanına sahip olması demektir. Pasifleştirici eğitim, doğası gereği özgürlük alanını genişleten eleştirel bilinç, merak, sorgulama, problem çözme gibi becerileri eğitimin dışında tutar.

HG: Eğitimde problem tanımlayıcı modelin katkıları neler olmuştur?

ÜÖ: Freire, bankacı olarak adlandırdığı telkinci modele karşı diyalog temelli, katılımcı, sorun çözme odaklı bir model önerir. Bu modelde öğrenci pasif alıcı değil, bilgi üretim sürecinin etkin bir öznesidir. Öğrenci aynı zamanda bilgiyi sorgulayarak eleştirel bilinç kazanır. Eleştirel bilinç, karşılaşılan problemlerin nedenine inmeyi, sorunun farklı çözüm yolları olduğunu fark etmeyi ve yeni anlamlar üretmeyi sağlar. Böylece öğrenci, kendisini ve toplumu dönüştüren fikirlerle tanışır, bilgi üretimine katılır ve doğru eylemlerde bulunur.