Zorluklarla Başa Çıkmak: Psikolojik Dayanıklılık Üzerine

Sosyal hayat, çalışma, aile, okul hayatı olsun insan yaşamı zaman zaman zorluklarla doludur. Bu zorluklar kaçınılmazdır. Herkes benzer stres kaynaklarına maruz kalsa da, herkes aynı şekilde etkilenmez. Bazı insanlar zorluklar karşısında hızla toparlanabilirken, bazıları daha fazla yıpranır. İşte bu farkı yaratan temel faktörlerden biri, psikolojik dayanıklılıktır. Psikolojik dayanıklılık, pozitif psikoloji literatüründe önemli bir kavram olarak son yıllarda sıkça incelenmektedir. İngilizce “resilience” teriminin Türkçe karşılığı olan bu kavram, zorluklara karşı esnek kalabilme, duygusal olarak toparlanabilme, iyileşebilme ve direnç gösterme anlamına gelmektedir. Psikolojik dayanıklılık yerine psikolojik sağlamlık, yılmazlık, güçlülük terimleri de kullanılmaktadır.

Tarihsel olarak, psikolojik dayanıklılık, davranış bozukluğu veya ruhsal sorunlar yaşayan bireylerin hayat hikâyeleri üzerinden incelenmiş, bu bireylerin yaşadıkları travmalar ve risk faktörlerinin psikolojik iyi oluşa ve dayanıklılığa olumsuz etki ettiğine odaklanılmıştır. Ancak yapılan araştırmalar, çocukluklarında ciddi stres ve travma yaşamalarına rağmen bazı bireylerin psikolojik olarak sağlıklı ve üretken bir yetişkinlik dönemi geçirdiklerini göstermektedir. Öne çıkan bir örnek, Werner ve Smith’in 1950’lerde Hawaii’de yaptıkları boylamsal bir çalışmada, birçok çocuğun ciddi risk faktörlerine rağmen başarılı ve dayanıklı bireyler haline gelmeleridir. Bu çocuklar, dayanıklı (resilient) bireyler olarak tanımlanmıştır (Werner ve Smith, 1977). Garmezy (1991) ve Rutter (1985) gibi araştırmacılar, çocukların stresli yaşam koşullarına rağmen sağlıklı olabilmelerini, belirli özelliklere sahip olmalarına bağlamaktadırlar. Bu özellikler arasında sakin mizaç, öz-yeterlik ve güçlü sosyal destek yer almaktadır. Ayrıca, bireyin aileden ve sosyal çevreden aldığı destek de psikolojik dayanıklılığın önemli bir yapıtaşıdır.

Psikolojik dayanıklılığın gelişmesi üzerine yapılan araştırmalar, bu özelliğin doğuştan olabileceği kadar öğrenilebilir bir kapasite olduğunu göstermektedir. Dayanıklılığın gelişiminde, bireylerin yaşadıkları travmalara ve stresli durumlardaki tepki biçimleri belirleyici olmaktadır. Birçok araştırma, dayanıklılığın stresli durumlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkmayı öngördüğünü ve bireylerin bu durumlar karşısında gelişim ve büyüme gösterdiğini vurgulamaktadır. Peki o zaman psikolojik sağlığı koruyan dayanıklılık nasıl geliştirilebilir? American Psychological Association’a (2020) göre psikolojik dayanıklılığı geliştiren ana unsurlardan ilki, ilişkileri güçlendirmekten yani empatik, güvenilir, şefkatli insanlarla bir arada olmaktan geçer. Aktif sosyal ilişkilerin olması bireyin umut duygusunu tekrar inşa etmesine yol açar. Birey kendisinin yalnız olmadığını anlar. İkinci olarak bedensel ve ruhsal farkındalığın artması ile yaşamdaki olumlu kaynaklara odaklanmak, bağımlılık gibi sağlıksız baş etme yöntemlerinden uzaklaşmayı sağlar. Üçüncü olarak gerek bireyin kendisini keşfederek gerek başkalarına yardım ederek anlam ve amaç duygusunu oluşturması bireye dayanıklılık kazandırır. Dördüncü olarak geçmiş tehdit ve travmalardan öğrenmek, olumlu bir bakış açışı ve düşünce yapısı geliştirmek psikolojik sağlamlığı artırır (American Psychological Association, 2020). Ve son olarak bireyin tıkandığı noktalarda profesyonel yardım alması içsel olarak büyümesine katkı sağlar.

Sonuç olarak psikolojik dayanıklılık, sadece zorluklara göğüs germek değil; bu süreçlerden öğrenmek, büyümek ve güçlenerek çıkmak anlamına gelir. Hem bireysel özellikler hem de çevresel destek faktörleri bu süreci etkiler. Ayrıca anlam duygusunu güçlendiren, olumlu duygu-düşünceleri artıran ve ilişkisel tatmini destekleyen yaklaşımlar oldukça etkilidir. Dayanıklılık, hayatın kaçınılmaz iniş çıkışları karşısında insan zihninin ve ruhunun direncini ve esnekliğini simgeler. Bu yüzden, bu kavram yalnızca bireylerin değil, toplumların da iyileşme süreçlerinde kilit bir rol oynar. Bu alandaki çalışmalar, hem bireyler hem de toplumlar için iyileşme süreçlerine rehberlik edecek önemli bilgiler sunmaktadır.

Ayşe Özge OĞUZ

Uzman Psikolog

Kaynakça

American Psychological Association. (Feb 1, 2020). Building your resilience. https://www.apa.org/topics/resilience/building-your-resilience.

Garmezy, N. (1991). Resiliency and vulnerability to adverse developmental outcomes associated with poverty. American Behavioral Scientist, 34(416-430).

Rutter, M. (1985). Resilience in the face of adversity: protective factors and resistance to psychiatric disorders. British Journal of Psychology, 147(598-611).

Werner, E. & Smith, R. (1977). Kauai's children come of age. Honolulu: University of Hawaii Press.