FELAKETLERDEN SONRA GÜÇLÜ KALABİLMEK
Ülke olarak dünyada sayılı çok büyük bir deprem felaketi yaşadık Bu tür yıkıcı, travmatik olaylar insanların başına aniden gelir ve çok sarsıcıdır. Bazı durumlarda gözle görünen fiziksel bir yaralanma olmayabilir. Ama kişi duygusal olarak çok sarsılır. Bu tür “normaldışı” olaylara gösterilen “normal” tepkilerin neler olduğunu bilmek, olayın etkisinden kurtulmaya çalıştığınız süre içinde, size yaşadığınız duygular ve düşüncelerle başedebilmeniz için yardımcı olabilir.
İnsanların başından yıkıcı bir olay geçtikten sonra neler olur?
Bu tür olaylardan hemen sonra insanların tipik olarak şok tepkisi içinde oldukları ve olayı olmamış gibi yaşadıkları, inkar ettikleri, yadsıdıkları görülür. Şok da, yadsıma da, her ikisi de kişiyi bu tür olaylar karşısında korumaya yardımcı normal tepkilerdir. Şok, bir süre için sizi uyuşmuş bir halde tutan, duygusal durumunuzdaki ani ve yoğun bir sarsıntıdır. Yadsıma ise daha çok, düşünce düzeyinde yaşanan ve olayı farketmemenizi sağlayan ya da daha az yoğun yaşamanıza yardımcı olan bir zihinsel mekanizmadır. Bir süre için kendinizi yaşamdan kopmuş ve uyuşmuş gibi hissedersiniz. İlk andaki şok hafiflemeye başladıktan sonra gösterilen tepkiler, kişiden kişiye değişir. Aşağıda belirtilenler, travmatik bir olaya gösterilen normal tepkilerdir:
- Duyguların yoğunlaşması ve bazen önceden tahmin edilemez duruma gelmesi: Kendinizi eskiye kıyasla daha sinirli hissedersiniz ve bazı duygularda dramatik iniş-çıkışlar olur. Endişeli, sinirli ya da karamsar olursunuz.
- Düşünce ve davranışlarınız olayın etkisi altındadır: Olayla ilgili anılarınızı tekrar tekrar aktarırsınız. Bu “geri gelişler” her an her yerde, nedensiz olarak ortaya çıkabilir ve kalbiniz aniden, daha hızlı çarpmaya başlar ya da ter içinde kalırsınız. Dikkatinizi yaptığınız işe vermekte ya da karar vermekte zorlanırsınız. Kafanız kolayca karışabilir. Uykunuz, yeme düzeniniz ve iştahınız bozulabilir.
- Tekrarlayıcı duygusal tepkilere sık rastlanır. Olaydan bir ay, bir yıl sonraki “dönüm” ler, ya da olayı hatırlatıcı diğer ses, görüntü ve benzer yaşantılar, yaşanan yıkıcı olayla ilgili anıları körükler. Bu “körükleyici” durumlar kişide olayın tekrarlayacağı korkusunu uyandırabilir.
- Kişilerarası ilişkiler gerginleşir. Başından “yıkıcı” bir olay geçmiş olan kişi, bazen ailesiyle ya da iş arkadaşlarıyla daha sık gerginlikler, çatışmalar yaşayabilir. Bazen de kendi içine kapanıp, işlerinden ve günlük etkinliklerinden uzaklaşır.
- Yoğun stresten sonra fiziksel bazı belirtiler ortaya çıkabilir: Örneğin başağrıları, bulantı ve göğüs ağrısı olabilir ve bir tedavi gerektirebilir. Kişide olay öncesinde varolan tıbbi rahatsızlıkların şiddeti, olaydan sonra artabilir.
Zaman geçtikçe insanlar farklı tepkiler göstermeye başlayabilir mi?
Tepkiler zaman içinde de değişir. Bazıları olayın yaşandığı sırada çok enerjiktirler ve sanki bu enerji sayesinde, olayla daha kolay başederler, ama hemen sonra umutsuzluk ve karamsarlık yaşarlar.
Bu tür olaylardan sonra toparlanmak için gerekli olan süreyi etkileyen bir kaç faktör vardır:
- Olayın ya da kaybın büyüklüğü: Uzun süren ya da ölüm/büyük mal kaybı gibi sonuçlara yol açan olayların etkisinden kurtulmak daha uzun zaman alır.
- Kişinin duygusal olarak sarsıcı olaylarla başetme yeteneği: Yaşamlarının başka dönemlerindeki benzer türden, zor, stresli olaylarla başedebilen kişilerin, travmatik olaylarla da başetmeleri daha kolay olabilir.
- Travmatik olaylardan önce yaşanmış diğer stresli olayların varlığı: Travmatik olaydan önce ciddi sağlık sorunları, aile ile ilişkili zorluklar gibi, kişiyi duygusal açıdan zorlayan, yıpratan olaylar yaşanmışsa, bu yeni olayın etkisinden kurtulmak daha uzun sürebilir.
Kendime ve aileme nasıl yardımcı olabilirim?
Duygusal olarak yeniden eskisi gibi sağlıklı bir duruma gelebilmeniz ve yaşamınızın kontrolünü yeniden ele geçirebilmeniz için yapabileceğiniz çeşitli şeyler vardır:
- Kendinize toparlanmak için zaman tanıyın. Bu dönemin, yaşamınızın zor bir dönemi olacağını bilin. Kayıplarınız için kendinize yas tutma hakkı tanıyın. Duygusal durumunuzdaki değişimlere karşı sabırlı olun.
- Bulunduğunuz yörede, başından sizinkine benzer olaylar geçmiş diğer insanları bulun ve onlarla bir “destek grubu” oluşturun, var olanlara katılın. Bu tür grupları yönetmek üzere eğitilmiş profesyonellerce yönetilen grupları seçin. Bu grup tartışmalarında, benzer olaylar yaşayan kişilerin sizinkilere benzer tepkileri olduğunu göreceksiniz.
- Yoğun stresle başedebilmek için sağlıklı alışkanlıklar edinmeye çalışın. Yemek öğünleriniz dengeli olsun ve bedeninizi dinlendirmek üzere kendinize zaman ayırın. Eğer uyku sorunlarınız varsa, gevşeme yöntemleri size yardımcı olabilir. Alkol ve ilaçlardan uzak durun.
- Alıştığınız, bildiğiniz işleri yapacağınız, günlük programlar oluşturun, var olanları yeniden uygulamaya başlayın. Belli bir egzersiz programından sonra düzenli biçimde uyuyun. Hobileriniz ya da diğer hoş faaliyetler aracılığı ile, yaşam sıkıntılarından bir parça uzaklaşın.
- İş değiştirme, meslek değiştirme vb.gibi önemli yaşam kararları, zaten kendiliklerinden yoğun düzeyde stres yaratacağı için, bu tür kararlardan kaçının.
- Bu olaydan sonra neler olabileceği konusunda bilgi toplayın.
KAYNAK:
http//www.apa.org (Türk Psikoloji Bülteni, 4, (9), 112-115 )
Türk Psikologlar Derneği, 1999
Ankara Üniv. DTCF Psikoloji Bölümü