Bilgi çağında yaşadığımız günümüzde, bireylerin sadece “okuma” becerisine sahip olması artık yeterli değildir; “okuduğunu anlama” ve “yorumlama” yetkinlikleri de giderek daha büyük önem kazanmıştır. Eğitim sistemlerinde, harflerin tanınması ve metinlerin seslendirilmesinin ötesinde, bireyin zihinsel olarak metinle kurduğu ilişki öğrenmenin kalitesini belirleyen en temel unsur haline gelmiştir. Okuduğunu anlama becerisi, sadece akademik bir yetkinlik değil; bireyin eleştirel düşünme kapasitesi, karar alma süreçleri ve yaşadığı topluma anlamlı katkılar sunabilmesinin temel taşıdır. Bu nedenle, okuma becerisinin yanı sıra metni derinlemesine kavrama ve üzerinde düşünme becerisi, çağdaş eğitim anlayışının merkezine yerleşmiştir.Türkiye’de okuduğunu anlama alanında gerçekleştirilen çalışmalar, eğitim sisteminde ciddi yapısal sorunların varlığını ortaya koymaktadır. OECD’nin 2022 PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) raporu, Türkiye’de 15 yaşındaki öğrencilerin okuma becerilerinin OECD ülkeleri ortalamasının altında olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin önemli bir kısmı, yalnızca temel düzeydeki metinleri anlayabilmekte; ancak metinler arası ilişkiler kurma, çıkarım yapma ve yorumlama gibi daha üst düzey bilişsel becerilerde yetersiz kalmaktadır. TÜİK’in 2023 verilerine göre, Türkiye’de bireylerin günlük ortalama kitap okuma süresi yalnızca beş dakikadır. Bu düşük okuma süresi, bireylerin düşünsel derinlik kazanması için gerekli olan temel araçlardan birine ne kadar az zaman ayırdığını ve dolayısıyla okuduğunu anlama becerilerinin neden zayıf kaldığını açıkça göstermektedir. Bu sorun sadece öğrencilerle sınırlı kalmayıp, öğretmenler, ebeveynler ve toplumun genelinde yaygın olan zayıf bir okuma kültürünün parçasıdır.Bilgiye dijital medya ve sosyal platformlar üzerinden hızlı erişim, bireylerin okuma alışkanlıklarını da kökten değiştirmiştir. Özellikle genç kuşaklar arasında yüzeysel ve hızlı okuma biçimi olarak tanımlanan “skimming”(yüzeysel tarama yaparak okuma) yaygınlaşmakta, metinle derinlemesine ilişki kurma süreçleri ise giderek zayıflamaktadır. Nicholas Carr’ın da belirttiği gibi, “zihinlerimiz Google gibi işlemeye başladı”; bilgiye hızla ulaşan birey, onu yeterince işlemeden geçmekte, düşünsel yoğunluk yerini dikkat dağınıklığına bırakmaktadır. Bu durum, okuduğunu anlama becerisinin gelişimini olumsuz etkilemektedir. Paulo Freire, okuma eylemini sadece metinlerin okunması değil, dünyayı anlamak ve sorgulamak olarak tanımlar. Ona göre okuduğunu anlama, bireyin toplumsal gerçekliği sorgulamasını ve dönüştürmesini mümkün kılan bir direniş biçimidir. Bu bakımdan okuduğunu anlama becerisi, sadece bireysel değil toplumsal bilinç ve yurttaşlık becerilerinin de temelini oluşturur. Bell Hooks ise eğitimde sevgi dolu bağlılık kavramını merkeze alarak, öğretmen ile öğrenci arasındaki duygusal bağın öğrenme motivasyonunu ve derin kavrayışı güçlendirdiğini vurgular. Bu nedenle, öğretmen-öğrenci ilişkilerinin sadece akademik performans odaklı değil, anlamlı ve güvene dayalı olması, öğrencilerin metinle kurduğu duygusal bağın gelişmesini sağlar.Gelişmiş eğitim sistemlerinde, okuma-anlama süreçleri ezbere dayalı değil; anlamaya, sorgulamaya ve eleştirel düşünmeye yönelik biçimde yapılandırılmaktadır. Müfredat değişikliklerinde öğrenciyi yalnızca bilgi alan değil, düşünen, sorgulayan ve çözüm üreten bireyler olarak yetiştiren yaklaşımlar ön planda tutulmalıdır. Öğretmen eğitim programları ise eleştirel okuryazarlık, bilişsel stratejiler ve metinle derin bağ kurma tekniklerini içermelidir. Ayrıca, ailelerin okuma kültürünü desteklemesi, çocuklara rol model olması ve teknolojinin bilinçli kullanımı bu sürecin başarısında belirleyici rol oynar. Dijital platformlar, eğitimle uyumlu ve metinle anlamlı etkileşim sağlayacak şekilde kullanılmalı, yüzeysel bilgi tüketiminden derinlemesine anlama süreçlerine geçiş teşvik edilmelidir.Okuduğunu anlama, yalnızca akademik başarıyı belirleyen bir teknik beceri olmanın ötesindedir. Bu yetkinlik, toplumsal bağ kurma, düşünsel gelişim, empati, eleştirel düşünme ve karar verme gibi yaşamın tüm alanlarını kapsayan bütüncül bir yetenektir. Türkiye’de bu becerinin gelişimi, sadece öğrencilere değil, tüm eğitim paydaşlarını kapsayan kapsamlı ve kültürel bir dönüşümü zorunlu kılmaktadır. Çünkü okuduğunu anlamayan birey, yalnızca metinlere değil; yaşama da yabancılaşır.Erken çocukluk dönemi, bireyin zihinsel, dilsel, duygusal ve sosyal gelişimi açısından en kritik dönemlerden biridir. 0-6 yaş arası dönem, çocukların çevresini keşfetmeye başladığı, dil becerilerinin temellerinin atıldığı ve kişilik gelişiminin şekillendiği bir evredir. Bu dönemde çocukların kitaplarla tanışması ve okuma alışkanlığının temellerinin atılması, sadece akademik başarıya değil; hayal gücüne, duygusal zekâya ve sosyal becerilere de büyük katkı sağlar. Yapılan araştırmalar, erken yaşlarda kitapla kurulan ilişkinin kelime dağarcığını genişlettiğini ve okul başarısını olumlu etkilediğini ortaya koymaktadır. Anne Ferreiro ve Emilia Ferreiro gibi akademisyenler, okuma yazmanın çocuklarda gelişen dinamik bir süreç olduğunu ve kitaplarla etkileşimin bu süreci hızlandırdığını vurgulamıştır. Bu bağlamda, çocuklara kitap okunması yalnızca bilgi edinimi açısından değil, aynı zamanda dil yapısına maruz kalma, sözcük dağarcığını zenginleştirme ve anlatım yeteneğini geliştirme açısından da kritik önemdedir.Kitaplarla kurulan bağ, çocukların hayal gücünü ve bilişsel gelişimini destekler. Hikâyelerdeki karakterlerle empati kuran çocuklar, duygularını tanıma ve ifade etme yetkinliklerini geliştirir. Bu durum, onların sosyal ilişkilerinde daha başarılı, duyarlı ve anlayışlı bireyler olmalarını sağlar. Özellikle duygusal gelişim açısından, kitaplar çocukların korku, sevinç ve merak gibi duyguları tanımlamalarına ve bu duygularla başa çıkmalarına yardımcı olur. Dolayısıyla kitaplar, çocuk için sadece bilgi kaynağı değil, aynı zamanda duyguların taşıyıcısıdır. Öte yandan, aile içindeki okuma kültürü çocukların okuma alışkanlığı kazanmasında belirleyici rol oynar. Çocuklar ebeveynlerini model alarak öğrenirler. Ebeveynlerin çocuklarıyla birlikte kitap okuması, hem güvenli bir bağ kurma süreci yaratır hem de kitaplara karşı olumlu tutum geliştirilmesini sağlar. Araştırmalar, ebeveynlerin sadece günde 15 dakika çocuklarına kitap okumasının dahi dil gelişimi ve duygusal bağlanma üzerinde önemli olumlu etkileri olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle birlikte geçirilen okuma zamanları, çocuklar için değerli ve özel anlar yaratır; bu da kitaplara yönelik olumlu duygusal çağrışımlar oluşturur.Okul öncesi eğitim kurumlarında kitaplarla kurulan ilişki de son derece önemlidir. Nitelikli çocuk kitapları aracılığıyla öğretmenler, çocuklara yaşam becerileri kazandırabilir; onları düşünmeye, sorgulamaya ve yorum yapmaya teşvik edebilir. Etkileşimli kitap okuma yöntemleri, çocukların aktif katılımını sağlayarak öğrenme süreçlerini güçlendirir. Çocukların sorular sorması, hikâyeler hakkında tahminlerde bulunması ve karakterlerle özdeşim kurması, eleştirel düşünme becerilerinin gelişimini destekler. Erken çocukluk döneminde kitaplarla tanışmak, çocuğun çok yönlü gelişimine katkı sağlayan güçlü bir araçtır. Kitaplar aracılığıyla çocuklar sadece sözcükleri değil, aynı zamanda duyguları, değerleri, ilişkileri ve yaşamı öğrenirler. Bu nedenle, çocuklara kitap okumak bir alışkanlık değil, gelişimsel bir ihtiyaçtır. Ailelerin ve eğitimcilerin bu süreci bilinçli ve özenli desteklemesi, geleceğin bilinçli, duyarlı ve düşünen bireylerinin yetişmesine olanak tanıyacaktır.

Yorumlar (0)