Ekonomik Yansımalar

Köy Enstitüleri Modelinin Türkiye Ekonomisine Olası Katkıları

Dr. Cemil KURT

Köy Enstitüleri yalnızca bir eğitim reformu değil, aynı zamanda Türkiye’nin kırsal kalkınma modelinin temel taşı olabilecek bir ekonomik dönüşüm projesiydi. 1940’ta başlayan bu hareket, ülkenin %80’inin köylerde yaşadığı ve okuryazarlık oranının %20’nin altında olduğu bir dönemde uygulanmaya başlanmıştı (Karaömerlioğlu, 1998). Eğer Köy Enstitüleri sürdürülebilseydi, Türkiye’nin üretim ekonomisine geçiş süreci çok daha erken tamamlanabilirdi.

Köy Enstitülerinin temel yaklaşımı, “iş içinde, iş aracılığıyla öğrenme” (learning by doing) ilkesine dayanıyordu. Bu sayede öğrenciler hem teorik bilgiyi öğreniyor hem de tarım, el sanatları, hayvancılık ve inşaat gibi alanlarda üretim yaparak kendi ekonomilerine katkıda bulunuyorlardı. 1946 yılına gelindiğinde 20 Köy Enstitüsünde yaklaşık 25.000 öğrenci aktif olarak üretime katılıyor, yılda ortalama 1.000 ton gıda ürünü, 500.000 adet tuğla ve onlarca köy okul binası üretiliyordu (Akyüz, 2012). Bu üretim, o dönemin yerel ekonomisine yaklaşık 10 milyon TL’lik bir katma değer sağlamıştır.

Eğer bu sistem devam ettirilebilseydi, kırsal kalkınma süreci yalnızca eğitimli nüfusla değil, yerel ekonomik üretim odaklı bir yapıyla da güçlenecekti. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre 1950’lerde tarımsal verimlilik, Avrupa ortalamasının %40’ı kadardı. Köy Enstitüleri modeli yaygınlaştırılsaydı, tarımda mekanizasyon ve bilgi temelli üretimle bu farkın 1970’lere gelindiğinde kapanması beklenebilirdi (Yıldırım, 2017).

Eğer Köy Enstitüleri modeli devam ettirilmiş olsaydı, bugün Türkiye’nin ekonomik yapısı büyük olasılıkla şu şekilde farklılaşırdı:

Bu senaryo, yalnızca ekonomik büyümeyi değil, aynı zamanda bölgesel eşitliği de güçlendiren bir tablo çizerdi.

Köy Enstitüleri ayrıca bölgesel ekonomik eşitsizlikleri azaltabilecek bir potansiyele sahipti. Çünkü her enstitü kendi bölgesinin doğal kaynaklarına ve üretim potansiyeline göre özelleşiyordu. Örneğin, Kızılçullu Köy Enstitüsü zeytinyağı üretimi üzerine çalışırken, Hasanoğlan Köy Enstitüsü yapı teknolojileri ve hayvancılıkta öncüydü. Bu model sürdürülebilseydi, Türkiye’nin bugünkü ekonomik haritası daha dengeli bir bölgesel dağılıma sahip olabilirdi.

Sonuç olarak, Köy Enstitüleri yalnızca bir eğitim modeli değil, sürdürülebilir kalkınma ve ekonomik özerklik anlayışının erken bir örneğidir. Bu yönüyle günümüzün “yeşil ekonomi”, “yerel kalkınma” ve “sosyal girişimcilik” kavramlarının öncüsü olarak değerlendirilebilir.

Kaynakça:

Akyüz, Y. (2012). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi.

Karaömerlioğlu, M. A. (1998). The Village Institutes Experience in Turkey. British Journal of Middle Eastern Studies, 25(1), 47-73.

Yıldırım, S. (2017). Cumhuriyet Döneminde Kırsal Kalkınma Politikaları. Ankara: Nobel Yayınları.