Anasayfa Künye Danışman ve Editörler Son Dakika Arşiv Facebook Twitter

Yerinde Durmayan Durgun Elektrik

Muhsin Boz

Kategori: Sağlık Bilimleri - Tarih: 22 Temmuz 2025 16:18 - Okunma sayısı: 488

Temmuz 2025, Eskişehir

Sekiz-on yıl öncesinin bir Antakya kışı. Gece. Hava soğuk, gök gürlemeli ve yağışlıydı. Lavaboya gitmem gerekiyordu. Işık rahatsız ettiği için, gece lambası kullanmıyorduk eşimle. Hava kapalı olduğundan oda zifiri karanlık. Elektik anahtarına yaklaştım. Elim nereye çarptıysa, sürtündüyse, “çat-çut” sesi ile beraber bir kıvılcım. Özetle elektik çarptı. Benim yarattığım statik elektrikten başka bir şey değildi. İster istemez, şunu düşündüm: “Ola ki havada doğalgaz olsaydı, muhtemelen parlamayı takiben, her yeri alev saracaktı.” Muzipçe gülümsedim böyle bir düşünme şekline. Ama aradan yıllar geçecek ve bu düşüncemin yanlış olmadığını öğrenecektim.

“O halde statik elektrik nedir?”, yeniden hatırlayalım. Hepinizin bildiği gibi maddeler atomdan oluşurlar. Atom, bir maddenin en küçük yapıtaşıdır. Atomda; nötron, proton ve elektron vardır. Elektriksel olarak pozitif yüklü olanına proton, negatif yüklü olanına elektron ve yüksüz olanına nötron diyoruz. Çoğu zaman bir atom, nötrdür. Eşit miktarda proton ve elektrona sahip olduğunun göstergesi. İki atom sürtünmeye girerse, biri negatif yükünü kaybederken, diğeri kazanmaya başlar ve o zaman statik, yani ortaokul ve lisede öğretildiği şekliyle durgun bir elektrik oluşur. Elektriksel yüke sahip atom, iyon adıyla anılır.

İletken ve yalıtkan kavramlarını da yeniden hatırlamakta fayda var. Adı üzerinde, iletken; elektriği ileten anlamına gelir. İnsan vücudu iletkendir. Yalıtkan ise, elektriği iletmeyip yalıtan anlamına gelir. İletken maddelere örnek: insan vücudu, metaller (bakır, demir, alüminyum, altın, gümüş, platin, çinko, kurşun, nikel, krom…) deri, kösele, asitli su, tuzlu su, çeşme suyu, kurşun kalem ucu… Yalıtkan maddelere örnek: lastik, plastik, kauçuk, tahta, kâğıt, cam, teflon, porselen, yün, ipek, seramik…

Günlük hayatta giydiğimiz pek çok kıyafet, sahip olduğumuz nesneler, polyester ve sentetik malzemeden yapılı. Ayrıca negatif yüklenmeye neden olan pek çok elektronik alet ve edevat var çevremizde: televizyon, bilgisayar, akıllı telefon gibi elektronik cihazlar, yüksek gerilim hatları… Sürtünme ve söz ettiğim alet edevatlar nedeniyle vücutta negatif yüklenme oluşuyor. Ayakkabılar da deri ve kösele olmayıp lastik, plastik ve kauçuk olduğunda, negatif elektrik yükü toprağa verilemiyor. Statik (durgun) elektrik, bir bakıma vücutta hapsediliyor. Statik elektrik açısından nötr veya pozitif yüklü bir insana veya cisme dokunduğumuzda (insan, kapı kolu, otomobil kapısı, sandalye, masa…) “spark” adı da verilen bir kıvılcım çıkıveriyor ortaya. O anda elektrik boşalması oluyor ki, zaman açısından milisaniyenin de altında bir an, bir çakma. Bu, statik elektrik çarpmasından başka bir şey değil. Elbette nahoş bir durum ve insana acı veriyor. İnsanı öldürür mü? Elbette, hayır. Tehlikesi var mı? Ne yazık ki, evet. Nerede tehlikeli? Akaryakıt istasyonlarında akaryakıt parlayabilir ve alev alarak patlayabilir. Demek ki, yazının başında söz ettiğim korku, haklı bir korkuymuş.

Bu durumda statik elektrikten nasıl korunabiliriz, onu konuşalım. Yukarda söz ettiğim gibi, elektriği toprağa geçiren, yani ileten deri veya kösele ayakkabılar. Doğal taşlı bileklikler. Eğer futbol oynanacaksa, halı sahalardan uzak durup, toprak ve çim sahalarda oynamak. Sentetik kıyafetlerden uzak durmak. Pamuklu ve keten kıyafetler giyme. Kapalı ortamda uzun süre durmayıp doğal, açık alanlara geçmek. Çünkü kapalı alanlarda pozitif yük; açık, ormanlık ve doğal alanlarda negatif yük daha fazla. Çıplak ayakla toprağa basmak. Banyo yapmak.

Eğer statik elektrik vücuttan uzaklaştırılmazsa, sonuçta şunlar olur: Gerginlik, sinirlilik, baş ağrıları, halsizlik, bedensel ve zihinsel yorgunluk, kas ağrıları, kas krampları…

Baştan beri burada anlatılan statik, yani durgun elektrikle ilgili bilgilerdi. Eğer kişi, bir elektrik çalışanıysa, yukardakilerin tam tersi hareket edecek. Yani elektriği toprağa iletmeyen önlemler alacak. Özetle akımın, devrenin kesintiye uğraması, başka bir değişle yalıtılması gerek.

Bir de şu var: Elektik çarpan kişiye nasıl müdahale edilecek? Elektrik kaynağını kapatmak veya sigortayı indirmek ilk adım olmalı. Eğer elektrik kaynağına ulaşılamıyorsa, kuru ve yalıtkan bir cisim ile kişiyi akımdan ayırmaya çalışmalıyız. Bunun için en uygunu tahta sopa ve plastik kullanımıdır. Akıma kapılan kişinin kafasına veya başka bir yerine tahtayla, odunla vurma şeklinde olmamalı bu ayırma işi. Akımdan ayrılan kişiye daha sonra acil müdahale gerekir ki bu konuya girmeyeceğim şimdilik.

KAYNAKLAR: