Schadenfreude: Başkalarının Acısı Bizi Neden Mutlu Eder?

Hangimiz gülmedik yolda ayağı kayıp düşene? Hangimiz filmlerdeki Şaban karakterinin başına gelen trajikomik olaylarda makaraları koyuvermedik? Ya da İngiliz- İrlanda esprilerinin taşıdığı kara mizah ve ironide eğlenip bizim başımıza gelmediği için şükretmedik? Hadi filmler, diziler eğlenmek için, ya gerçek hayatta olanlar? Başarılı kariyeri tepetaklak olanlar, mutlu evliliği bitenler, çocuk isteyip çocuğu olamayanlar, solan güzellikler, gerçekleşmeyen umutlar, beklentiler ama gerçekleşen hayal kırıklıkları, sıkışmışlıklar, hastalıklar, kazalar… Televizyon ve dijitalde yayınlanmasa da gerçek hayat izleyicisiz olmaz. İzleyip üzülenler ve izleyip mutlu olanlar… Hatta başkasının başına gelen kötü olaylardan mutlu olma durumu için Almanlar kelime icat etmiş: Schadenfreude. Schade “hasar, zarar” anlamına geliyor, freude ise “neşe, mutluluk, keyif” anlamlarını taşıyor. Schadenfreude Türkçe’ye “başkalarının zararına sevinme” olarak çevrilse de, olduğu gibi yani schadenfreude olarak sıklıkla karşımıza çıkıyor. Bu makalede de kavram schadenfreude olarak kullanılacaktır.

Schadenfreude duygusu bazen belli durumlara bağlı ortaya çıkarken, bazen karakter özelliği olarak da değerlendirilmektedir. Bazı insanlarda schadenfreude o kadar yaygındır ki, neredeyse kalıcı bir kişilik özelliği olarak kabul edilebilir. Schadenfreude kavramında üç nokta öne çıkmaktadır. Birinci; başkalarının da sorunlar yaşadığını bilmek, bireyin yaşadığı başarısızlık hissini hafifletir. Zorluklar ve başarısızlıklar insanı kötü hissettirdiğinden diğerlerinin de benzer problemler yaşadığını görmek kişiyi rahatlatır. Mesela sevdikleri tarafından reddedildiğini ya da terfi alamadığını gören birey kendi yetersizlik ve suçluluk duygularından korunmuş olur. İkincisi; çok sık schadenfreude yaşayanlar genellikle daha düşük özsaygıya sahiptir. Çünkü birey kendisiyle ilgili ne kadar olumsuz düşünürse başkalarının talihsizliklerine de o kadar çok sevinir. Bu sayede, talihsizlik yaşayanın sadece kendisi olmadığını, başkalarının da en az onun kadar şanssız olduğunu görmüş olur (Euba, 2023). Böylece kendisini daha az yalnız hisseder. Bazen kibirli ya da burnu havada birinin düşüşünü görmek bireyde mutluluğa yol açabilir. Araştırmalar, talihsizliğin hak edildiğine inanıldığında veya nefret edilen bir kişiyi etkilediğinde schadenfreude duygusunun arttığını göstermiştir (Saleh, 2019). Ayrıca kıskanılan bir kişinin başına gelen talihsizliğin haz verebileceğini, çünkü yaşanan talihsizlik sayesinde bireyin daha az kıskanılır hale geldiği ve kıskançlığın temel sebebinin ortadan kalktığı düşünülmektedir. Ve üçüncü olarak, belirli koşullarda schadenfreude oldukça doğal bir duygudur (Euba, 2023).

Schadenfreude, kıskaçlık duygusu ile kıyaslansa da yapılan araştırmalar aralarında fark olduğunu ortaya koymaktadır. Beyin görüntüleme tekniği (fMRI) kullanılarak yapılan bir çalışmada, acı verici duygular, schadenfreude ve kıskançlığa verilen tepkiler kaydedildi. Katılımcılara kıskançlık duygusu yaşatan senaryolar izlettirildiğinde anterior singulat korteksin (ACC), schadenfreude hissini teşvik eden senaryolar gösterildiğinde ise ventral striatumun (VC) aktive olduğu görüldü (Takashi ve ark., 2009). Anterior singulat korteks, duyguların merkezi olan limbik sistem ile bilişsel işlevlerin merkezi olan prefrontal korteksle bağlantılıdır. Bu nedenle uzmanlar, ACC'nin duygu düzenlemesini yönlendirmede rol oynadığını belirtmektedir. Ventral striatum ise limbik sistemle bağlantılı olup beynin ödül işleme ve motivasyon alanında rol oynamaktadır. Bu bulgudan yola çıkarak schdenfreude hissinin beynin ödül mekanizması ile ilgili olduğunu söyleyebiliriz. Bir başka çalışma ise sosyal duygularla ilintili davranışları yordayan oksitosin hormonunun, kıskançlık ve schadenfreude duygularını artırdığını göstermiştir (Shamay-Tsoory ve ark., 2009).

Schadenfreude’nin Karanlık Üçlü olarak bilinen; narsisizm, Makyavelizm ve psikopati kişilik özellikleriyle yakından bağlantılı olduğu düşünülmektedir (Euba, 2023). Dijital kültür ve sanal ortamın schadenfreude hissini yaygınlaştırdığı, bireyi başkalarının acılarına karşı duyarsızlaştırdığı ve gerçek hayattaki şiddeti normalleştirdiği öne sürülmektedir (Neumann, 2013). İnternette yapılan linç ve çevrimiçi aşağılamaların schadenfreude kökenli saldırganlığı teşvik ettiği ve dış grupları küçük düşürerek grup kimliğini pekiştirdiği gözlemlenmektedir. (Rahman, 2025). Alay ve acımasızlıkla üstünlük ve statü arayışındaki birey, beğeniler ve paylaşımlar aracılığıyla sosyal onay kazanmaktadır. Araştırmalar, sosyal medyada kilo ile ilgili yapılan aşağılamaların beden algısında bozulmayı tetikleyebileceği ve beden dismorfik bozukluğa sebep olabileceğini göstermektedir. Schadenfreude hissi ile alayın dozunu artıran kullanıcılar, bireyin bedeninden utanmasını teşvik eder, kilo odaklı eleştirileri büyütür ve sağlıksız beden standartlarını savunur. Başka birinin kilo almasına keyifle yaklaşmak, sağlıksız beden algısı standartlarını pekiştirir. Bu yüzden psikolojik olarak kırılgan bireyleri aşırı diyet yapmaya, yeme bozukluklarına ve uzun vadeli psikolojik sıkıntılara sürükleyebilir.

Sonuç olarak, schadenfreude duygusunun bireyde belirli bir skala dahilinde bulunduğu ve belirli koşullardan etkilendiği görülmektedir. Bununla birlikte sık ve fazla schadenfreude hissetmenin başkalarına zarar verdiği bilinmektedir. Bu sebeple özellikle kişiliğin oluştuğu çocukluk ve ergenlik dönemlerinde, okullarda, ailede ve toplumda zorbalık karşıtı kampanyaların bir parçası olarak schadenfreude kavramı ve zararları hakkında bilgi verilmesinin gerektiği değerlendirilmektedir. Toplumsal bilincin artması, schadenfreudenin yıkıcı etkilerini azaltabilir.

Uzman Psikolog Ayşe Özge OĞUZ

Kaynakça

Euba, R. (2023). Schadenfreude: Rejoicing in the Misfortunes of Others. Pschology Today.

Rahman, T. (2025). Schadenfreude: The Hidden Fuel of Grievance and Bloodshed. Pschology Today.

Saleh, N. (2019). 10 Unsettling Facts About Schadenfreude. Pschology Today.

Shamay-Tsoory S.G., Fischer M., Dvash J., Harari H., Perach-Bloom N., Levkovitz Y. (2009). Intranasal Administration of Oxytocin Increases Envy and Schadenfreude (Gloating). Biological Psychiatry. 66(9):864-870.

Takahashi H., Kato M., Matsuura M., Mobbs D., Suhara T., Okubo Y. (2009). When Your Gain Is My Pain and Your Pain Is My Gain: Neural Correlates of Envy and Schadenfreude. Science. 323(5916):937-939.

Yorumlar (0)