Öz

Yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin eğitim ortamlarında hızlı şekilde yaygınlaşması, okulların etik, hukuki ve pedagojik çerçevede net politika belgeleri geliştirmesini zorunlu kılmaktadır. Bu makalede politika kavramı, politika yapım süreci ve yapay zekâ politikalarının bileşenleri kuramsal açıdan ele alınmakta; farklı ülkelerden okul uygulama örnekleri incelenerek, YZ politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması için öneriler sunulmaktadır. Çalışma, ayrıca politika yapım sürecinin karmaşıklığını vurgulamakta ve okullarda YZ kullanımına ilişkin etik, güvenlik, veri koruma ve öğrenme odaklı ilkeleri bütüncül bir çerçevede değerlendirmektedir.

Giriş

YZ teknolojilerinin eğitime entegrasyonu, öğretim yöntemlerinden ölçme-değerlendirme süreçlerine, idari işleyişten öğrenci destek hizmetlerine kadar geniş bir etki alanına sahiptir. Bu hızlı dönüşüm, okulların yalnızca teknolojiyi kullanma stratejilerini değil, aynı zamanda teknolojiye ilişkin resmi politika belgelerini de yeniden düşünmelerini gerektirmektedir. Politika dokümanları, kurumsal tutarlılık, etik uyum ve yasal gerekliliklerin karşılanması açısından hayati önemdedir (AllVoices, 2025).

Politika, bir kurumun belirli faaliyetlere ilişkin ilke, kural ve prosedürlerini tanımlayan resmi belgedir. Rahmetli Ziya Hocam’ın tanımı kavramı daha yalın olarak açıklamaktadır. “Poltika örgütte alınacak kararlara, yapılacak uygulamalara rehberlik eden ilkeler bütünüdür.” Politika; bir örgütte amaç, kapsam, tanımlar, kurallar, sorumluluklar ve gözden geçirme süreçleri gibi unsurları içerir; bunlara politika bileşenleri de denilir. Sektör farkı olmaksızın politikalar karar sürecinde ekonomi sağlar; her defasında yeniden karar lamayı önler. Eğitim kurumlarında politikalar, karar alma süreçlerinde tutarlılık sağlar, yasal uyuma destek olur ve paydaşlar için açık bir rehber işlevi görür (AllVoices, 2025).

Ne var ki politika uygulamalarında iletişim eksikliği, tutarsızlık ve güncelliğin korunamaması gibi zorluklar görülebilmektedir. Daha açık olarak; politikaların çalışanlara etkili biçimde aktarılması ya da aktarılamaması, her düzeyde eşit olarak uygulanmaması ve güncelliği ve tutarlılığını korumaması, uygulamada sorunlar doğurabilmektedir (AllVoices, 2025).

Politika Geliştirme-Yapım Süreci

Politika geliştirme- yapım süreci genellikle dört temel aşamadan oluşur (Brown, 2025):

Gündem belirleme: Kamuoyu ve kurum gündemine giren sorunların önceliklendirilmesi.

Politika oluşturma: Sorun(lara)a yönelik çözüm yolları ve hedeflerin belirlenmesi.

Uygulama: Kabul edilen politikanın operasyonel düzeyde hayata geçirilmesi.

Değerlendirme: Politikanın etkilerinin ölçülmesi ve gerekli revizyonların yapılması.

Politika yapım süreci takdir edilir ki teknik faktörlerin yanı sıra siyasi, kültürel ve kurumsal dinamiklerle şekillenir. Özellikle eğitim kurumlarında paydaş direnci ve çıkar çatışmaları, politika uygulamasının başarısını doğrudan etkileyebilir. Görüleceği üzere politika yapımı hem kısa vadeli siyasi tepkileri hem de uzun vadeli toplumsal ihtiyaçları dengeleme çabasıdır. Bu süreçte başarılı olmak için karar vericilerin siyasi dinamikleri iyi anlaması ve çözüm odaklı stratejiler geliştirmesi gerekir.

Politika oluşturma süreci, sorunların ilk fark edilmesinden politikaların yürürlüğe girmesi ve değerlendirilmesine kadar karmaşık ve sıklıkla öngörülemez bir yapı sergiler. Politikalar farklı alanları kapsadığında, çabaların eşgüdüm içinde yürütülmesi daha da zor hale gelebilir. Ayrıca, mevcut politikalardan çıkarı olan paydaşlar ve çıkar grupları, mevcut durumu sarsabilecek değişikliklere direnç gösterebilir. Bu etkenler ve sürece dahil olan farklı grupların politikaları farklı yorumlaması, uygulama aşamasında beklenmeyen sonuçlara yol açabilir. Politika yapım sürecinde başarıyla ilerlemek; siyasal çevrelerden, çıkar gruplarından ve kurumsal yapılardan gelen muhalefeti aşmak için ustalıklı müzakere yeteneği gerektirir. Bu engellerin aşılmasında savunuculuk (advocacy) hayati bir rol oynar ve etkili politika geliştirme açısından vazgeçilmezdir (Brown, 2025).

Demek ki politika oluşturma, sürekli uyum ve değişiklik gerektiren dinamik bir süreçtir. Zira politikalar uygulamaya konuldukça, yeni bilgiler ve ortaya çıkan durumlar mevcut yaklaşımlarda ya da politikanın kendisinde değişiklik yapılmasını gerektirebilir. Bu yinelemeli süreç, politikaların zaman içinde etkili ve geçerli kalmasını sağlar. Etkili politika oluşturma genellikle farklı alanlar ve sektörler arasında iş birliğini gerektirir; bu da karmaşık toplumsal sorunların ele alınmasına katkı sağlar. Çeşitli paydaşların sürece dahil edilmesi ve herkesin ortak bir hedef doğrultusunda çalışması, politika sonuçlarını önemli ölçüde iyileştirebilir.

Okullarda YZ Politikalarının Geliştirilmesi

Okulların YZ politikası geliştirmesi, unutulmamalıdır ki yalnızca teknolojik bir karar değil; aynı zamanda etik, pedagojik ve yönetsel bir zorunluluktur. Okullarda politika geliştirmede önerilen adımlar InnerDrive Ltd (2007–2025) örneğinde aşağıda sıralanmaktadır:

• Güven oluşturmak;
• YZ kullanımının sınırlarını belirlemek;
• Eğitsel kullanım senaryolarını tanımlamak;
• Öğrenme ve beceri gelişimine etkileri açıklamak;
• Öğrenci ve öğretmen beklentilerini netleştirmek;
• Hukuki ve gizlilik boyutunu ele almak ve
• Güncelleme mekanizmaları kurmak

Görüleceği üzere farklı ülkelerden örneklenen yapay zekâ politikaları, eğitim kurumlarında ortak etik ve uygulama ilkeleri etrafında şekillenmektedir. Bu ilkeler, güven ortamı oluşturmayı, yapay zekâ kullanımına net sınırlar koymayı, eğitsel kullanım senaryolarını açıkça tanımlamayı ve teknolojinin öğrenme ile beceri gelişimine katkılarını ortaya koymayı hedeflemektedir. Ayrıca, öğrenciler ve öğretmenler için beklentilerin netleştirilmesi, hukuki ve gizlilik boyutlarının güvence altına alınması ve değişen teknolojilere uyum sağlamak için güncel politika mekanizmalarının kurulması, bu politikaların temel bileşenleri arasında yer almaktadır.

Okullarda YZ Politikalarının Uygulanması

YZ Politikalarının hayata geçirilmesi konusu öncelikle YZ değerlerinin düşünülmesini gerektirir. Bu değerle şöyle özetlenebilir (Queen College’s Taunton, uk. ):

• Yapay zekâ eğitimde destekleyici bir araç olarak kullanılacak, öğrencilerin ve öğretmenlerin gelişimini destekleyecek, kapsayıcı öğrenme ortamları oluşturulacaktır.
• Şeffaflık, sorumluluk, etik kullanım, tarafsızlık ve kapsayıcılık ön plandadır.
• Öğrencilere YZ'nin sınırlamaları, potansiyel önyargıları ve ruh sağlığı üzerindeki etkileri hakkında farkındalık kazandırılacaktır.
• YZ, öğrencilerin bağımsız düşünmesini teşvik etmeli, mücadele etmelerini engelleyici şekilde kullanılmamalıdır.
• Yaratıcı iş birlikleri desteklenmelidir.

Bu kapsamda Okullarda YZ’nin öğrenci kullanımı şöyle betimlenebilir (Queen College’s Taunton, uk. ).

Öğrenciler, öğretmenleri yasaklamadığı sürece metin, video, görsel ve ses üretmek için YZ araçlarını kullanabilir. Ancak üretilen içeriğin doğruluğu öğrenci tarafından kontrol edilmelidir. YZ kullanımı açıkça belirtilmeli; aksi takdirde intihal sayılır. Bazı görevlerde YZ kullanımı tamamen yasaktır. Zira YZ’nin yanlış veya uygunsuz şekilde kullanımı okulun etik kurallarını ihlal eder.

Bu kaynakta sınavlarda YZ’nin yanlış kullanımı politikası da şöyle belirtilmektedir: YZ sadece izin verilen koşullarda kullanılabilir. YZ'nin değerlendirme sürecinde yanlış kullanımı: (1) YZ çıktılarının doğrudan kopyalanması, (2) öğrencinin kendi analizini, değerlendirmesini içermemesi, (3) kaynak göstermeden YZ kullanımı ve (4)yetersiz veya yanıltıcı referanslar verilmesi gibi durumları içerir.

YZ’nin uygunsuz kullanımı poltikası da şöyle belirtilmektedir: (1) Zararlı, ayrımcı, saldırgan veya önyargılı içeriklerin YZ ile üretilmesi ve paylaşılması yasaktır. (2) Sorumluluğa aykırı YZ kullanımı disiplin yaptırımlarıyla sonuçlanabilir. (3 Öğrenciler otantiklik beyanı imzalamak zorundadır ve usulsüzlükler değerlendirme kuruluna bildirilir.

Öte yandan tüm personel ve öğretmenlerin YZ kullanımı politikası kapsamındaki sorumlulukları şöyle belirtilebilir (SFET, 2025):

• YZ aracı kullanırken mesleki davranış standartlarını sürdürmek ve örnek olmak;
• İlgili politika ve yönergelere (çevrim içi güvenlik ve kabul edilebilir kullanım anlaşması dâhil) uymak;
• YZ araçlarının ve bunların kullandığı veya erişim sağladığı verilerin güvenliğini sağlamak;
• Okul tarafından kullanılan ilgili YZ araçları ve bunların oluşturabileceği riskler hakkında bilgi sahibi olmak ve
• Endişeleri, okulun raporlama prosedürüne uygun şekilde bildirmek.

Bu alt başlık altındaki metinden şu çıkarımlara gidilebilir: Eğitim kurumlarında YZ kullanımına ilişkin bir politika değer temelli, etik ve sorumluluk odaklı bir çerçeve sunmalıdır. Bu çerçeve şeffaflık, tarafsızlık, kapsayıcılık ve veri güvenliği ilkelerini temel alarak öğrenciler ile öğretmenlerin rollerini ve yükümlülüklerini net biçimde tanımlamalıdır. Bu politika, YZ’nin öğrenme süreçlerinde destekleyici ve yaratıcı iş birliklerini teşvik edici biçimde kullanılmasını öngörürken; yanlış, yanıltıcı, uygunsuz veya kaynak belirtilmeden yapılan kullanımları açıkça yasaklamalı ve bu tür durumlarda disiplin yaptırımlarını öngörmelidir. Ayrıca bu politika , sınav ve değerlendirme süreçlerinde YZ’den yalnızca izin verilen koşullarda yararlanılmasını, içerik doğruluğunun kullanıcı tarafından teyit edilmesini ve her durumda akademik dürüstlüğün korunmasını zorunlu kılmalıdır.

Tartışma, Sonuçlar ve Öneriler

YZ politikaları, okulların dijital dönüşüm sürecinde takdir edilir ki rehber dokümandır; dolayısıyla etkili bir YZ politikası: (1) Dinamik, güncellenebilir, (2) etik ve hukuki çerçeveye uygun, (3)paydaş katılımıyla oluşturulmuş ve (4) eğitim amaçlı kullanımda denetim ve şeffaflığı sağlayan bir yapıda olmalıdır. Okullar bu çerçevede , politika geliştirme sürecini mesleki gelişim programları, pilot uygulamalar ve uluslararası iyi örnekler ile desteklemelidir

YZ politikalarının geliştirilmesi ve uygulanması, etik ve sorumluluk odaklı bir yaklaşım gerektirir. InnerDrive Ltd. ve Queen College’s Taunton gibi uluslararası örnekler, bu politikaların güven, şeffaflık, tarafsızlık ve kapsayıcılık gibi temel değerler üzerine inşa edilmesi gerektiğini göstermektedir. Öyle ki bu politikalar, öğrencilerin ve öğretmenlerin rollerini ve yükümlülüklerini net bir şekilde tanımlamalıdır. Örneğin, öğrencilerin YZ araçlarının ne zaman ve nasıl kullanılabileceği, hangi durumlarda intihal sayılacağı açıkça belirtilmelidir. Benzer şekilde, öğretmenlerin mesleki davranış standartlarına uyması, veri güvenliğini sağlaması ve YZ'nin potansiyel riskleri hakkında bilgi sahibi olması gerekir.

Sonuç olarak, eğitim kurumlarının YZ politikaları, YZ'yi öğrenmeyi destekleyen, yaratıcı iş birliklerini teşvik eden ve akademik dürüstlüğü koruyan bir araç olarak konumlandırmalıdır. Bu politikalar, teknolojik gelişmelere uyum sağlayan esnek bir yapıya sahip olmalı ve olası yanlış kullanımlara karşı açık yaptırımlar içermelidir.

Bu çalışmadan okullarda etkili bir YZ politikası oluşturmak ve uygulamak için aşağıdaki öneriler geliştirilebilir:

• Bütün okullar sisteminin genel çerçevesini oluşturan genel bir YZ politikası Milli Eğitim Bakanlığı düzeyinde çoklu bir katılımla geliştirmelidir. Okullar bu politika çerçevesi sınırları içinde kendi YZ politikalarını çoklu bir katılımla geliştirmelidir. Okulların merkezin- MEB’in YZ politikalarıyla tutarlı, ona ters düşmeyen kendi politikalarını geliştirmesi YZ araçlarının kullanımında Ülke düzeyinde bir örneklik ve eşitlik sağlayacaktır.

• Hem merkez hem de okullar düzeyinde YZ politikasının oluşturulması aşamasında, okul yönetimi, öğretmenler, öğrenciler, veliler ve teknoloji uzmanlarından oluşan bir komite kurulmalıdır. Bu komite, farklı bakış açılarını dikkate alarak politikaların kurumun ihtiyaçlarına en uygun şekilde şekillenmesini sağlar.
• Politika belgesi, YZ kullanımına ilişkin kuralları, yasakları ve beklentileri basit ve anlaşılır bir dille ifade etmelidir. Bu belge, öğrencilere ve öğretmenlere yönelik el kitapçıkları veya çevrimiçi kaynaklar aracılığıyla sürekli erişilebilir olmalıdır.
• Öğretmen ve öğrencilere yönelik düzenli olarak YZ okuryazarlığı eğitimleri düzenlenmelidir. Bu eğitimler, YZ'nin potansiyel faydalarının yanı sıra etik riskleri (önyargı, veri gizliliği, vs.) ve sorumlu kullanım yöntemlerini ele almalıdır.
• Uygulanan YZ politikasının etkinliğini düzenli olarak gözden geçirmek için bir değerlendirme süreci kurulmalıdır. Geri bildirimler ve teknolojik gelişmeler ışığında politika belgesi periyodik olarak güncellenmelidir.
• YZ'nin intihal veya etik dışı amaçlarla kullanılması durumunda uygulanacak disiplin yaptırımları önceden belirlenmeli ve tüm paydaşlara duyurulmalıdır. Bu, akademik dürüstlüğün korunması için caydırıcı bir rol oynar.
• YZ politikası, sadece yasakları değil, aynı zamanda YZ'nin öğrenme süreçlerini zenginleştirecek yaratıcı ve iş birliğine dayalı kullanım senaryolarını da teşvik etmelidir. Bu çerçevede proje bazlı öğrenme veya kişiselleştirilmiş dönütler gibi alanlarda YZ'den nasıl faydalanılabileceği örneklerle gösterilebilir.

Yararlanılan Kaynaklar

AllVoices. (2025). What is a Policy? https://www.allvoices.co/glossary/policy

Brown, R. (2025). Understanding the Policy process. https://publicpolicy.pepperdine.edu/blog/posts/understanding-policy-process.htm

Creative Education Trust. (2025). Artificial Intelligence (AI) policy. https://www.creativelrng.com/attachments/download.asp?file=339&type=pdf

InnerDrive Ltd. (2007–2025). How to Write Your School’s AI policy (with examples). https://www.innerdrive.co.uk/blog/schools-ai-policy/

Queen College’s Taunton. (t.y.). Policy: Use of Artificial Intelligence (AI). https://www.queenscollege.org.uk/wp-content/uploads/2023/12/POLICY_-Use-of-Artificial-Intelligence-AI.pdf

Sacred Heart Girls’ College. (2025). Artificial Intelligence (AI) Policy. https://www.shgcnp.school.nz/wp-content/uploads/2025/05/AI-Policy-April-2025-2.pdf

SFET (South Farnham Educational Trust), (2025). Use of Artificial Intelligence (AI) Policy. https://www.brightonhill.org/attachments/download.asp?file=243&type=pdf