Gençleri Ülkede Tutabilme: Sorunlar, Nedenler ve Çözüm Önerileri

Prof. Dr. Ali BALCI

Öz

Bir ülkenin geleceğini şekillendiren en önemli faktör genç nüfustur. Gençlerin ülke içinde tutulması, ekonomik, sosyal ve kültürel sürdürülebilirliğin en önemli temel koşullarından biridir. Ancak son yıllarda Türkiye’de nitelikli genç nüfusun yurtdışına göç ettiği gözlenmektedir. Bu çalışma, gençlerin ülkeden ayrılma eğilimlerinin nedenlerini incelemekte ve bu eğilimi tersine çevirmek için çözüm önerileri sunmaktadır. Bulgular, eğitim-istihdam uyumsuzluğu, liyakat eksikliği ve adalet algısındaki zayıflamanın gençlerin yurtdışına yönelimini artıran başlıca etkenler olduğunu ortaya koymaktadır. Çözüm olarak eğitimde insan gücü planlamasının güçlendirilmesi, mesleki eğitimin itibarlı hale getirilmesi, istihdamda adaletin sağlanması ve gençlerin potansiyellerini kullanabilecekleri fırsat alanlarının genişletilmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: gençlik, beyin göçü, eğitim politikası, istihdam, liyakat, mesleki eğitim

Mevcut Durum

Genç nüfus, bir ülkenin kalkınma kapasitesinin en stratejik unsurudur. Ekonomik büyüme, yenilikçilik ve toplumsal dayanıklılık büyük ölçüde gençlerin niteliklerine bağlıdır (OECD, 2023). Türkiye’de gençlerin potansiyellerini ülke içinde değerlendirmeleri ulusal kalkınma açısından yaşamsal öneme sahipken, son yıllarda yükseköğrenim görmüş gençlerin yurtdışına yönelimi dikkat çekici biçimde artmıştır.

TÜİK (2023) verilerine göre son yıllarda yaklaşık 425 bin genç çeşitli nedenlerle yurtdışına göç etmiştir. Bu durum yalnızca bireysel bir tercih değil, ülkenin beşerî sermayesinin kaybı anlamına gelen beyin göçü sorunudur. TÜİK’in (2024) 2024 verilerine göre de Türkiye’de genç işsizlik oranı genel işsizlik oranının yaklaşık iki katına yaklaşmıştır. Eğitim sisteminin mezun profili ile işgücü piyasasının ihtiyaçları arasındaki uyumsuzluk (Yılmaz, 2022) gençlerin istihdamını zorlaştırmaktadır. Kamu istihdamında liyakat dışı uygulamalara yönelik algılar, gençlerin ülkede adil bir gelecek görememelerine yol açmaktadır (Erdem, 2021).

Gençlerin Ülkeyi Terk Etme Nedenleri

Gençlerin Ülkemizi terk etme nedenlerini aşağıdaki başlıklar altında sıralamak mümkündür:

Gelecek umudunun zayıflaması. Gençlerin önemli bir bölümünün, ülkede geleceklerine dair umut taşımadıkları belirtmektedir. Eğitim planlaması yapılmadan yükseköğretim kontenjanlarının artırılması, bazı alanlarda mezun fazlasına, bazılarında ise nitelikli insan gücü açığına neden olmaktadır (Çelik ve Bal, 2020). Bu plansızlık, gençlerin emeklerinin karşılığını bulamamalarına ve çare olarak yurtdışına yönelmelerine yol açmaktadır.

Adalet ve eşitlik sorunları. Kamu personel alımlarında mülakat uygulamaları, liyakat ilkesine zarar veren önemli bir unsurdur. Gençlerin önemli bir kısmı, torpil ve kayırmacılığın yaygın olduğuna inanmaktadır (Aydın, 2023). Bu durum, toplumsal adalet algısını zedeleyerek gençlerin aidiyet duygusunu zayıflatmaktadır.

Eğitim sisteminin yapısal sorunları. Türkiye’de mesleki eğitim ile genel eğitim arasındaki dengenin kurulamaması önemli bir sorundur. “Herkesin üniversiteye gitmesi gerekir” anlayışı, aşırı üniversiteleşmeye ve yükseköğretimin niteliğinin düşmesine yol açmaktadır (Tunalı, 2019). Bu durum, üniversite mezunu işsizliğini artırmakta ve gençlerin yurt dışına yönelimini güçlendirmektedir.

Ekonomik ve politik Etkenler. Beyin göçünün başlıca nedenleri arasında işsizlik, düşük ücretler, ekonomik istikrarsızlık, yüksek enflasyon, araştırma olanaklarının sınırlılığı ve demokratik haklara ilişkin gerilemeler bulunmaktadır (Ünker, 2024). Özellikle 2013 sonrası dönemde ifade özgürlüğü ve hukukun üstünlüğü konularındaki zayıflama, gençlerin göç eğilimini artırmıştır.

Sonuç olarak gençlerin ülkeyi terk etmesi, yalnızca bireysel bir kayıp değil, toplumsal ve ekonomik açıdan da ciddi sonuçlar doğurur: Beşerî sermaye kaybı, ekonomik daralma, toplumsal moral kaybı ve kültürel erozyon bunlar arasındadır. Sağlık, bilişim ve mühendislik gibi stratejik alanlarda beyin göçü, ülkelerin kalkınma potansiyelini doğrudan etkileyen bir tehdit haline gelmiştir (Dodani ve LaPorte, 2005).

Gençlerin Ülke İçinde Kalmasını Sağlama Yolları

Ülkelerin geleceğinde stratejik faktör konumunda olan gençlerin ülkede tutulabilmesi için aşağıdaki stratejiler önerilebilir:

Eğitim–istihdam planlamasının güçlendirilmesi. Eğitim sisteminde insan gücü planlaması yapılmalı, yükseköğretim programları ulusal kalkınma hedefleriyle uyumlu hale getirilmelidir (World Bank, 2023). Mezun profili ile işgücü ihtiyacı arasındaki uyum, gençlerin motivasyonunu artıracaktır.

Mesleki ve teknik eğitimin güçlendirilmesi.Türkiye’nin ihtiyacı ara kademe insan gücüdür. Mesleki eğitim kurumlarının itibarı yükseltilmeli, sektör temsilcilerinin katılımıyla programlar güncellenmelidir. Öğrenciler birden fazla alanda istihdam edilebilir (transfer edilebilir) yeterliklerle donatılmalıdır (Karadeniz, 2022).

Üniversiteye girişte niteliğin artırılması. Yükseköğretim kontenjanları nitelik odaklı planlanmalı, 'herkesin üniversite mezunu olması' anlayışı yerine, ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda nitelikli meslek sahibi bireyler yetiştirilmelidir.

Liyakat ve adaletin tesisi. Elbette insan seçme-alma süreçlerinde mülakat kaçınılmazdır. Ancak mülakat tek kriter olmamalıdır. Ayrıca da istihdamda mülakat süreçleri şeffaf hale getirilmeli, video kayıtları alınmalı ve portfolyo gibi ek araçlarla değerlendirme çeşitlendirilmelidir (OECD, 2022).

Çalışan bağlılığının artırılması. Saygı, tanıma ve ödül üçlüsüne dayalı bir kurum kültürü, gençlerin iş doyumunu artırarak göç eğilimini azaltır (İnspirus, 2023).

İyi yönetişim ve toplumsal güvenin güçlendirilmesi, Romanya, Polonya ve Baltık ülkeleri örnekleri göstermektedir ki ekonomik önlemler tek başına yeterli değildir. Türkiye’nin gençlerin güven duyacağı adil, katılımcı ve şeffaf kurumları güçlendirmesi gerekmektedir (Turp Balazs, 2025).

Sonuç

Çalışma Türkiye’deki genç göçü sorununun , temelde aşağıdaki alanlardaki eksikliklerden beslendiğini göstermektedir:

• Eğitim sistemi ile istihdam piyasası arasındaki uyumsuzluk,
• Liyakat ve adalet konularında yaşanan güven kaybı,
• Ekonomik istikrarsızlık ve düşük ücret politikaları,
• Siyasal özgürlüklerin daralması ve toplumsal güven eksikliği.

Bu bağlamda gençlerin ülke içinde kalmasını sağlamak, yalnızca ekonomik değil aynı zamanda toplumsal bir meseledir. Sorunun çözümü için eğitim, istihdam ve adalet politikalarının bütüncül biçimde ele alınması gerekir. Eğitim-istihdam uyumunun sağlanması, mesleki eğitimin itibarlı hale getirilmesi, liyakat esaslı yönetim anlayışının yerleşmesi ve gençlerin karar süreçlerine aktif katılımı, gençlerin ülke dışına yönelimini azaltacak temel stratejiler olacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar

Aydın, M. (2023). Kamu istihdamında liyakat algısı ve gençlerin adalet beklentisi. Ankara Üniversitesi Yayınları.

Çelik, S., & Bal, F. (2020). Yükseköğretimde planlama sorunu ve istihdam ilişkisi. Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(2), 145–162.

Dodani, S., & LaPorte, R. E. (2005). Brain drain from developing countries: How can brain drain be converted into wisdom gain? Journal of the Royal Society of Medicine, 98(11), 487–491.

Erdem, M. (2021). Türkiye’de genç işsizliği ve liyakat sorunu. İstanbul: Beta Yayınları.

İnspirus. (2023). Employee engagement report: Key factors for workforce retention.

Karadeniz, Ş. (2022). Mesleki eğitimde dönüşüm ve dijital yeterlikler. MEB Yayınları.

OECD. (2022). Employment outlook 2022: Building resilient labour markets. OECD Publishing.

OECD. (2023). Education at a glance 2023. OECD Publishing.

Turp Balazs, P. (2025). Reversing brain drain in emerging Europe: Governance, trust, and renewal. European Policy Studies, 12(4), 67–85.

Tunalı, İ. (2019). Üniversite eğitimi ve istihdam ilişkisi: Türkiye örneği. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.

TÜİK. (2023). Göç İstatistikleri 2023. Türkiye İstatistik Kurumu.

TÜİK. (2024). Genç İşsizlik Raporu 2024. Türkiye İstatistik Kurumu.

Ünker, Ç. (2024). Türkiye’den beyin göçü: Eğilimler ve nedenler. Deutsche Welle Analiz Raporu.

World Bank. (2023). Human capital and skills development report. Washington, DC: World Bank.

Yılmaz, T. (2022). Eğitim-istihdam uyumsuzluğu ve genç işsizliği sorunu. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(3), 213–234.

Young, P. (2025). Global brain mobility: Causes and consequences. Cambridge University Press.