Umut, uyanık insanın rüyasıdır.

Aristoteles

Yunan mitolojisinde Tanrıların tanrısı Zeus, Olimpos Dağı'ndan ateşi çalıp insanlara götüren Prometheus'u cezalandırmak için, oğlu Hephaistos'a bir kadın yaratmasını söyler. Hephaistos, bir parça toprağı su ile karıştırıp çamur hâline getirir ve ardından bu çamura şekil verir. Bilgelik tanrıçası Athena da çamura el becerilerini öğretir ve beline süslü bir kuşak bağlar. Ardından, aşk ve güzellik tanrıçası Afrodit, bu varlığa kadını kadın yapan nitelikleri verir. Daha sonrasında ise Hermes, bu varlığa kötülük aşılar ve onu yalancılık, düzenbazlık gibi şeytanî duygularla donatır. Son olaraksa Zeus bu varlığa can verir ve “bütün tanrıların armağanı” anlamına gelen "Pandora" ismini koyar. Pandora, herkesin dikkatini çekecek derecede özenle yaratılmıştır ve son derece alımlıdır. Sıra, ateşi çalan Prometheus ve yandaşlarını cezalandırmaya gelmiştir. Zeus, Pandora'ya, içinde türlü kötülüklerin bulunduğu kutuyu vererek onu Prometheus'un kardeşi Epimetheus'a yanına yollar. Epimetheus, ağabeyinin Zeus'tan gelecek hiçbir şeyi kabul etmemesi yönündeki uyarısını dikkate almaz ve Pandora'nın güzelliğine kapılarak onunla evlenir. Bu zamana kadar kötülüğün ne anlama geldiğini dahi bilmeyen erkeklerin, yani insanların, "kötülük" ile karşılaşması çok sürmeyecektir. Zira, belli bir zaman sonra, her zaman yanında taşıdığı bu kutunun içinde ne olduğunu merak edip kutuyu açan Pandora, yeryüzüne türlü kötülüklerin ve felaketlerin dolmasına sebep olur. Bunu gören Prometheus, kutunun kapağını derhâl kapatır; fakat kötülük ve fenalıklar yeryüzüne çoktan yayılmıştır. Durumun bu kadar kötüye gittiğini gözlemleyen tanrılar, bundan büyük bir üzüntü duyarlar ve kutunun alt kısmına "umut"u koyarlar. Prometheus kutuyu tekrar açar ve bu sefer umut yer yüzüne yayılır. Bundan böyle insanlık, bu umut sayesinde kötülüklerin üstesinden gelmeyi başarabilecektir.

Umut 1950'lerden bu yana çeşitli disiplinlerde ele alınmış ve insan davranışları üzerindeki etkisi tanımlanmaya ve açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmalarda farklı teori ve modeller içinde tanımlanan umut; klinik ve eğitim alanında bilişsel, duyuşsal ve motivasyonel bir kavram olarak değerlendirilmektedir. Son yıllarda ise psikopatoloji odaklı yaklaşımlara tepki olarak insanların güçsüzlüklerine değil insan doğasının güçlü yönlerini araştıran pozitif psikoloji çalışmalarına daha çok yer verilmeye başlanmıştır. Umutla ilgili günümüze yakın çalışmalarda ise Snyder'ın Umut Modeli ön plana çıkmaktadır. Snyder ve arkadaşları (2002) umudu, amaca yönelik karar verme, bu amaca hizmet eden yollar planlama ve kendini motive ederek planladığı yolları kullanmaya ilişkin kişinin algıladığı kapasiteyi ifade eden bilişsel bir yapı olarak ele almışlardır. Bu bağlamda umut terapisi, danışanların net hedefler belirlemelerine, başarıya giden yolları tespit etmelerine ve bu hedeflere ulaşmak için gereken zihinsel enerjiyi toplamalarına yardımcı olarak fayda sağlar (Lopez vd., 2000).

Hedefleri netleştirmeye ve bunlara ulaşmaya odaklanan umut terapisinin insana doğasına bakışı şu şekildedir (Snyder, 2002):

• Hepimiz umutlu düşünme yeteneğine sahibiz.

• Umutlu düşüncelerimizin düzeyini artırabiliriz.

• Geçmişe ve geleceğe dair değerlendirmelerimiz, bugünü nasıl gördüğümüzü etkiler.

• Neredeyse tüm durumları umutla değerlendirebiliriz.

• Deneyimler ve toplumsal beklentiler, umudumuzun gelişimini etkiler.

Dolayısıyla umut terapisi ile ilgili bazı önemli temel ilkeler şöyle özetlenebilir (Kirmani ve diğ., 2015)

1. Umut terapisi, Snyder’ın umut kavramsallaştırmasının teorik ilkelerine dayanır.

2. Umut terapisi, yarı yapılandırılmış ve kısa süreli bir terapi biçimidir; odak noktası mevcut hedeflerin netleştirilmesi ve gerçekleştirilmesidir.

3. Danışanların kendine dönük inançları, sorunlar veya başarısızlıklardan çok hedefler, olasılıklar ve geçmiş başarılar üzerine odaklanarak güçlendirilir.

4. Danışanın aktif katılımını kolaylaştırmak için güven ve pozitif temelli sağlam bir terapötik ilişki kurulur.

5. Terapist, danışanın kendi durumunun uzmanı olduğunu kabul ederek, değişim için yeni bir çerçeve geliştirmede aktif ve yönlendirici olur.

6. Umut terapisi, danışanlara hedeflere ulaşmadaki zorluklarla kendi başlarına başa çıkmayı öğretmeyi amaçlayan eğitici bir süreçtir.

7. Umut terapisi, umut gelişim sürecini yansıtır. Terapist ve danışan, danışanın ulaşılabilir hedeflerini net bir şekilde kavramsallaştırır ve danışanın terapi hedeflerini başlatmak ve sürdürmek için gerekli zihinsel enerjiyi nasıl toplayacağını planlar.

8. Umut terapisinde değişim bilişsel düzeyde başlatılır; odak, danışanın kendine dönük iradeli ve hedefe yönelik düşünme becerilerini güçlendirmektir.

9. Umut terapisi, ortak terapötik faktörler ile anlatı, çözüm odaklı ve bilişsel-davranışçı teknikleri birleştirerek, kendi başına yeni bir terapi sistemi olarak gelişmiştir.

Umut Terapisinin Süreci ve Bileşenleri

Umut terapisinde, hedef odaklı düşünceler ve bunlara ulaşmak için gerekli zihniyet ve becerileri geliştirerek umutlu düşünmeyi iyileştirmeyi ve psikolojik işlevselliği artırmayı amaçlayan müdahaleler kullanır (Cheavens ve Guter, 2018).

Umut terapisine başlamadan önce, danışanlarda umut düzeyinin değerlendirilmesi her zaman önemlidir. Bu değerlendirme, danışanın demografik özelliklerine bağlı olarak farklı umut ölçme araçları kullanılarak yapılır.

Umut terapisi süreci, her biri iki adımdan oluşan iki ana aşamadan oluşur (Lopez vd., 2000)

A. UMUDU AŞILAMAK

Umudu bulma:

“İnsanlardan hikâyelerini anlatmalarını istemek, umutların yaşam süreleri boyunca nasıl geliştiğini, azaldığını veya durgunlaştığını anlamayı hızlandırabilir” (Lopez vd., 2000) varsayımı ile terapistler, danışanlara hedefler, başarıya giden yolları tespit etme ve bu hedeflere ulaşmak için gereken zihinsel enerjiyi toplama hakkında eğitim verir. Bu süreç umut dolu karakterlerin hikayelerinin paylaşılmasıyla yapılır. Danışanlardan, kendi yaşamlarında umudun bileşenlerini gösterebilecek hikayeleri paylaşmaları istenir. Danışanının paylaştığı anlatı, terapiste umut dolu tutumları, temaları ve bakış açılarını belirleme, vurgulama ve bunları tekrar tekrar ele alma fırsatı sunar. Ayrıca danışanlara, ev ödevi olarak bir anlatı tekniği olan umut profili ödevi verilebilir. Bu bağlamda danışanlardan, önceki veya mevcut hedeflerine ilişkin yaklaşık beş kısa hikaye yazmaları istenir. Ayrıca farklı yaşam alanlarına dair (iş, aile, spor vb.) hikayeler yazmaları teşvik edilebilir.

Umut bağı kurma:

Umut bağı kurmanın amacı, danışanlarla özerkliğinin ve olası yollarının artırıldığı güçlü ve umut dolu bir çalışma ittifakı geliştirmektir. Umut dolu ittifaklar, terapistlerin danışanları kendi tedavi planlamalarına ve terapötik hedef belirlemelerine dahil etmesiyle daha olası hale gelir.

B. UMUDU ARTIRMAK

Bu aşama, terapistin umut artırma ve umut hatırlatma süreçlerini kolaylaştırmasıyla sağlanır.

Umudu artırma:

Umut artırmanın amacı, genellikle veya belirli bir yaşam alanında umut eksikliği yaşayan danışanlarda umut dolu düşünceyi artırmaktır. Bu anlamda terapistlerin danışanın güçlü yönlerini belirlemesine ve geliştirilmesi gereken alanlarda yetkinliklerini artırmasına yardımcı olacak şekilde tasarlanmıştır.

Umut hatırlatma:

Umut hatırlatma, hedef ve engel düşüncelerinin farkında olmayı, umudu değerlendirmeyi ve umudu güçlendirme tekniklerini gerektirir.

Kendi umut hikayelerini gözden geçirmek: Danışanlar, terapi sırasında umut bulma aşamasında oluşturdukları kişisel umut hikayelerini yeniden inceler.

“Umut arkadaşı” bulmak: Danışan, kişisel yaşamında birini hedef planlamasında yardım veya hedeflere ulaşmada zorlandığında destek alabileceği bir umut arkadaşı olarak belirler.

Başarılı hedef deneyimlerini yansıtmak: Danışan, önceki başarılı hedef deneyimlerini düşünerek başarıya götüren davranış ve stratejilerini değerlendirir.

Otomatik düşünce kayıtlarını doldurmak: Danışan, engel oluşturan düşünceleri anlamak ve onlarla yüzleşmek için otomatik düşünce kayıtları tutar.

Kaynakça

Cheavens, J. S & Guter, M. M. (2018). Hope therapy. M.W. Gallagher and S.J. Lopez (Eds.), The Oxford Handbook of hope (s. 133–142). Oxford University Press.

Kirmani, M. N, Sharma, P. & Jahan, F. (2015). Hope Therapy in Depression: A Clinical Case Work. International Journal Of Public Mental Health And Neurosciences, 2(3), 39-44.

Lopez, S. J., Floyd, R. K., Ulven, J. C., & Snyder, C. (2000). Hope therapy: Helping clients build a house of hope. In C. R. Snyder (Ed.), Handbook of hope: Theory, measures, and applications (pp. 123–150). Academic Press.

Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psychological Inquiry, 13, 249–275.

Yorumlar (0)